|
w , w
na , w , w OGÓLNOGEOGRAFICZNA MAPA ŚWIATA
__________ Miejsca na powierzchni Ziemi o ekstremalnych wysokościach bezwzględnych:
najwyższy szczyt – Mount Everest, 8848 m n.p.m. (Himalaje, Azja);
najniżej położona depresja – Morze Martwe, 403 m p.p.m. (Azja);
największa głębia oceaniczna – Rów Mariański, 11022 m p.p.m. (Ocean Spokojny);
najgłębsza kryptodepresja – dno Jeziora Bajkał, 1164 m p.p.m. (Azja). Ekstremalne wysokości bezwzględne na poszczególnych kontynentach znaleźć można w tabeli. Elementy pionowego ukształtowania powierzchni Ziemi {MAPA}:
góry, wyżyny, niziny, depresje, szelfy, stoki kontynentalne, głębie oceaniczne, grzbiety oceaniczne, rowy oceaniczne.
__________ Najwyższe obszary górskie – alpidy – tworzą dwa wyraźne łańcuchy: okołopacyficzny i alpejsko-himalajski.
Pierwszy z nich ma przebieg południkowy i ciągnie się wzdłuż zachodnich brzegów obu Ameryk; składają się na niego Kordyliery i Andy. Znacznie niższa część łańcucha okołopacyficznego rozciąga się wzdłuż zachodnich brzegów Pacyfiku – od gór Kamczatki przez Wyspy Japońskie, Nową Gwineę do Nowej Zelandii.
System alpejsko-himalajski, w przeciwieństwie do okołopacyficznego, ma przebieg równoleżnikowy i ciągnie się od południowej Europy i północnej Afryki do południowo-wschodniej Azji. Warto zauważyć, że w kierunku wschodnim następuje wyraźny wzrost wysokości – od około 4000 m n.p.m. w Alpach, poprzez 5000 m n.p.m. w Kaukazie do 8000 m n.p.m. w Himalajach. Wymienione łańcuchy górskie charakteryzują się stromymi, skalistymi stokami i głębokimi dolinami; często można spotkać tam lodowce górskie. Znacznie mniejsze obszary zajmują stare górotwory paleozoiczne – kaledońskie i hercyńskie (zrębowe, zrębowo-fałdowe, często odmłodzone); występują one głównie na przedpolu alpejskich obszarów fałdowych. Ważniejsze obszary górskie: AZJA
Kaukaz, Hindukusz, Pamir, Karakorum, Himalaje, Kunlun, Tienszan, Ałtaj, Sajany, Góry Czerskiego, Góry Południowochińskie AFRYKA
Atlas, Góry Smocze, Tibesti AMERYKA PÓŁNOCNA
Kordyliery (Góry Skaliste, Góry Brooksa, Alaska i inne), Appalachy AMERYKA POŁUDNIOWA
Andy ANTARKTYDA
Góry Transantarktyczne, Góry Ellswortha AUSTRALIA i OCEANIA
Wielkie Góry Wododziałowe, Góry Śnieżne EUROPA
patrz Ukształtowanie pionowe litosfery w Europie
__________ Najbardziej rozległe obszary wyżynne związane są z występowaniem platform i tarcz prekambryjskich. Ważniejsze obszary wyżynne: AZJA
Wyżyna Środkowosyberyjska, Wyżyna Irańska, Dekan, Wyżyna Tybetańska, Wyżyna Mongolska AFRYKA
Wyżyna Abisyńska, Wyżyna Wschodnioafrykańska AMERYKA PÓŁNOCNA
Wyżyna Meksykanska AMERYKA POŁUDNIOWA
Wyżyna Brazylijska, Wyżyna Gujańska, Wyżyna Patagońska
AUSTRALIA i OCEANIA
Wyżyna Zachodnioaustralijska EUROPA
patrz Ukształtowanie pionowe litosfery w Europie
__________ Niziny przeważają w Europie, Australii oraz w Ameryce Południowej – zajmują tam około połowę obszaru. Najmniejszą zaś powierzchnię nizinną mają Afryka i Antarktyda.
Najczęściej rozciągają się wzdłuż wybrzeży (niziny nadmorskie); mogą być też związane z obszarami platform prekambryjskich, zapadlisk tektonicznych lub dolin rzecznych. Ważniejsze obszary nizinne: AZJA
Nizina Zachodniosyberyjska, Nizina Turańska, Nizina Chińska, Nizina Gangesu, Nizina Indusu, Nizina Mezopotamska AFRYKA
obszary nizinne rozciągają się głównie wzdłuż wybrzeży AMERYKA PÓŁNOCNA
Nizina Zatokowa, Nizina Hudsońska AMERYKA POŁUDNIOWA
Nizina Amazonki, Nizina Orinoko, Nizina La Platy AUSTRALIA i OCEANIA
Nizina Nullarbor, Wielki Basen Artezyjski EUROPA
patrz Ukształtowanie pionowe litosfery w Europie Ważniejsze depresje: AZJA
Morze Martwe, Nizina Nadkaspijska, Kotlina Turfańska AFRYKA
Jezioro Assal, Al-Kattara AMERYKA PÓŁNOCNA
Dolina Śmierci
AMERYKA POŁUDNIOWA
Salinas Chicas AUSTRALIA i OCEANIA
Basen Jeziora Eyre EUROPA
patrz Ukształtowanie pionowe litosfery w Europie
__________ Najszersze obszary szelfowe występują w Europie Zachodniej, wzdłuż atlantyckiej części Ameryki Północnej i Południowej oraz na obszarze mórz przybrzeżnych Azji i Australii. Wąski szelf lub nawet jego brak charakterystyczny jest dla wybrzeży, wzdłuż których rozciągają się rowy tektoniczne, np. zachodnie wybrzeża obu Ameryk, czy wschodnie wybrzeża wysp azjatyckich.
__________ GŁĘBIE, GRZBIETY I ROWY OCEANICZNE Ważniejsze obszary głębi oceanicznych: OCEAN SPOKOJNY
Basen Północno-Wschodni, Basen Północno-Zachodni, Basen Filipiński, Basen Środkowopacyficzny, Basen Melanezyjski, Basen Tasmana, Basen Południowopacyficzny, Basen Bellingshausena, Basen Chilijski, Basen Peruwiański, Basen Gwatemalski OCEAN ATLANTYCKI
Basen Labradorski, Basen Nowofundlandzki, Basen Zachodnioeuropejski, Basen Północnoamerykański, Basen Kanaryjski, Basen Gujański, Basen Zielonego Przylądka, Basen Gwinejski, Basen Brazylijski, Basen Angolski, Basen Argentyński, Basen Przylądkowy, Basen Afrykańsko-Antarktyczny OCEAN INDYJSKI
Basen Arabski, Basen Somalijski, Basen Środkowoindyjski, Basen Zachodnioaustralijski, Basen Maskareński, Basen Madagaskarski, Basen Mozambicki, Basen Agulhas, Basen Afrykańsko-Antarktyczny, Basen Crozeta, Basen Australijsko-Antarktyczny, Basen Południowoaustralijski OCEAN ARKTYCZNY
Basen Makarowa, Basen Kanadyjski, Basen Amundsena, Basen Nansena (Eurazji)
Ważniejsze grzbiety oceaniczne:
OCEAN SPOKOJNY
Grzbiet Wschodniopacyficzny, Grzbiet Środkowopacyficzny, Grzbiet Południowopacyficzny, Grzbiet Cesarski, Grzbiet Kokosowy, Wyniesienie Chilijskie, Wyniesienie Lorda Howe
OCEAN ATLANTYCKI
Grzbiet Północnoatlantycki, Grzbiet Południowoatlantycki, Grzbiet Afrykańsko-Antarktyczny, Grzbiet Wielorybi, Grzbiet Sierra Leone, Wzniesienie Rio Grande, Wyniesienie Gwinejskie
OCEAN INDYJSKI
Grzbiet Arabsko-Indyjski, Grzbiet Środkowoindyjski, Grzbiet Wschodnioindyjski, Grzbiet Zachodnioindyjski, Grzbiet Zachodnioaustralijski, Grzbiet Madagaskarski, Grzbiet Maskareński, Wyniesienie Australijsko-Antarktyczne, Wyniesienie Kerguleńskie OCEAN ARKTYCZNY
Grzbiet Mendelejewa, Grzbiet Łomonosowa, Grzbiet Nansena
Ważniejsze rowy oceaniczne:
OCEAN SPOKOJNY
Rów Aleucki, Rów Kurylsko-Kamczacki, Rów Bonin, Rów Mariański, Rów Filipiński, Rów Kermadec, Rów Tonga, Rów Środkowoamerykański, Rów Atakamski OCEAN ATLANTYCKI
Rów Portoryko, Rów Sandwich Południowy OCEAN INDYJSKI
Rów Sundajski (Jawajski) OCEAN ARKTYCZNY
brak rowów oceanicznych powrót na początek strony |
