|
W języku polskim większość wyrazów zapisujemy małą literą, użycie wielkiej litery musi być uzasadnione względami znaczeniowymi, składniowymi lub co najmniej grzecznościowymi. Względy znaczeniowe nakazują pisanie od wielkiej litery nazw własnych, czyli wyrazów lub ich grup, które wskazują na indywidualny, niepowtarzalny obiekt. Nazwa własna wskazuje na coś, nie określając cech charakterystycznych. Te cechy są określane przez nazwy pospolite. Względy składniowe nakazują rozpoczynać wielką literą każdy tekst pisany, a potem pierwszy wyraz każdego nowego zdania (które następuje po kropce, wykrzykniku, znaku zapytania lub wielokropku) oraz zapisywać wielką literą wyraz po dwukropku, który rozpoczyna dłuższe wypowiedzenie lub jest początkiem przytoczenia czyjejś wypowiedzi. Względy grzecznościowe i uczuciowe pozwalają zapisać od wielkiej litery prawie każdy wyraz, szczególnie zaimki, rzeczowniki i przymiotniki. Zapis taki jest indywidualnym wyborem osoby piszącej, wyrażającej w ten sposób swój stosunek do adresata lub przedmiotu wypowiedzi. Dodatkowo względy zwyczajowe umożliwiają zapisywanie wielką literą każdego wyrazu rozpoczynającego nowy wers w wierszu (taki zapis stosowano dawniej, ale można go spotkać również współcześnie) oraz wyrazów wchodzących w skład tytułów książek, artykułów w gazetach itp. Piszemy wielką literą:
– | imiona (w tym imiona identyfikujące rośliny i zwierzęta, postacie mitologiczne, baśniowe oraz upostaciowione pojęcia abstrakcyjne), nazwiska, pseudonimy, przydomki, nazwy dynastii, czyli nazwy identyfikujące (jeśli w skład nazwy wchodzą przyimki, to piszemy je małą literą), np. dąb Bartek, Mruczek, Agata, Nowak, Szybki Bill, Janko z Czarnkowa, [Władysław] Laskonogi, Herkules, Sprawiedliwość | – | przyimki utworzone od imion, nazwisk, pseudonimów itp. odpowiadające na pytanie czyj? (odnoszące się do tego konkretnego człowieka, od którego imienia zostały utworzone), np. ballada Mickiewiczowska | – | nazwy jednostkowe obiektów kosmicznych, gwiazd, ewentualnych mieszkańców innych planet i systemów planetarnych, np. Nasza Galaktyka, Mars, Ziemia, Marsjanin | – | nazwy znaków zodiaku, np. Panna, Lew | – | nazwy kontynentów, państw, regionów, prowincji, krain, miast, wsi, osiedli itp., np. Europa, Polska, Mazury, Wrocław | – | nazwy członków ras, narodów, plemion, szczepów oraz mieszkańców części świata, prowincji, krain, określonych obszarów geograficznych, regionów geograficzno-politycznych i geograficzno-kulturowych, zawierające nazwę strony świata (w nazwach wielowyrazowych każdy człon, z wyjątkiem przyimków, rozpoczynamy wielką literą), np. Murzyn, Angielka, Eskimos, Żyd, Azjatka, Europejczyk, Mazur, Wielka Brytania, Bliski Wschód, kultura Zachodu | – | jednowyrazowe nazwy obiektów topograficznych (w tym także ulic, placów, parków, budowli; nazwa uściślająca, jak ulica, plac itp., nie wchodzi w skład nazwy i jest zapisywana małą literą) i geograficznych, np. Bałtyk, Hel, Wisła, Nowy Świat, Łazienki, Spodek. Skróty używane w nazwach zapisujemy małą literą, a jeśli są rozwinięte – dużą. Niektóre nazwy obiektów tradycyjnie zapisywane są dużą literą, takie wyjątki należy zapamiętać. Jeśli nazwa obiektu zaczyna się od przyimka, piszemy go wielką literą, np. ulica Na Ostatnim Groszu. | – | wielowyrazowe nazwy geograficzne, w których jeden człon to rzeczownik w mianowniku, a drugi to rzeczownik w dopełniaczu lub przymiotnik w mianowniku (każdy człon, z wyjątkiem przyimków, rozpoczynamy wielką literą), np. Rzeka Świętego Wawrzyńca, Góra Kościuszki (w skład nazwy mogą wchodzić także przymiotniki będące nazwami stron świata, np. Tatry Zachodnie) | – | nazwy regionów, np. Lubelskie, Krakowskie | – | nazwy własne przedsiębiorstw, lokali, obiektów handlowych itp., np. Delikatesy, Wydawnictwo Edukacyjne Wiking (przyimki i spójniki piszemy na początku nazwy wielką, a w środku małą literą). Zdarza się, że nazwę poprzedza określenie hotel, bar, które nie wchodzi w skład nazwy, zapisujemy je małą literą (nazwę można wtedy dodatkowo ująć w cudzysłów, hotel "Mercury"). Jeśli jednak wyraz określający funkcjonuje jako nazwa własna, należy zapisać go dużą literą, np. Hotel Polski | – | nazwy indywidualne urzędów (w tym urzędów jednoosobowych, np. Marszałek Senatu RP), organizacji, klubów sportowych, jednostek wojskowych itp., np. Ministerstwo Sprawiedliwości, Wyższa Szkoła Bankowa (przyimki, spójniki oraz wyrażenia do spraw, pod wezwaniem wchodzące w skład nazwy zapisujemy małymi literami) | – | nazwy orderów, odznaczeń, nagród, np. Virtuti Militari, Oscar, Nagroda Nobla, Order Orła białego (jeśli wyraz precyzujący typu order, nagroda nie wchodzi w skład nazwy zapisujemy go małą literą, np. order Virtuti Militari) | – | nazwy firm i marek wyrobów, np. Nałęczowianka, Wedel, Fiat | – | nazwy języków oprogramowania i programów komputerowych, np. Windows, Java | – | tytuły książek, rozpraw naukowych (w tym ich rozdziałów i części), tytuły filmów, dzieł sztuki, ustaw, deklaracji, odezw itp., np. Lalka, Shrek (w przypadku tytułów wielowyrazowych tylko pierwszy wraz zapisujemy duża literą). Od wielkich liter zaczyna się oba człony tytułów: Pismo Święte, Nowy Testament, Stary Testament | – | tytuły czasopism, wydawnictw seryjnych i witryn internetowych (wszystkie wyrazy oprócz przyimków i spójników piszemy wielką literą, ale jeśli tytuł nie odmienia się w całości, wielką literą zapisujemy tylko pierwszy człon), np. Mój Dom, Mówią wieki | – | tytuły programów radiowych i telewizyjnych, np. Wiadomości, Fakty, Sportowa niedziela (w tytułach wielowyrazowych wielką literą pisze się tylko pierwszy wyraz, ale jeśli program ma charakter cykliczny, można oba człony, z wyjątkiem wewnętrznych spójników i przyimków, zapisać dużą literą) | – | tytuły utworów muzycznych, które wskazują na rodzaj bądź gatunek utworu (jeśli wyraz określający gatunek lub rodzaj stoi na początku nazwy, można, ale nie trzeba, zapisać go dużą literą, jeśli stoi na drugim miejscu trzeba zapisać go małą literą), np. Sonata księżycowa lub sonata Księżycowa, ale Niedokończona symfonia. UWAGA! W muzyce tonacje durowe oznaczamy wielkimi literami (C-dur), a molowe małymi (c-moll). | – | tytuły modlitw i nabożeństw; jeśli nazwa zawiera określenie Pański lub inne odnoszące się do Boga czy Maryi wszystkie człony piszemy duża literą, w pozostałych przypadkach dużą literą zapisujemy tylko pierwszy człon, np. Anioł Pański, Modlitwa za dzieci | – | nazwy świąt i dni świątecznych, np. Wielkanoc, Boże Narodzenie | – | nazwy imprez kulturalnych, politycznych, sportowych indywidualnych lub, gdy są powtarzalne, opatrzonych numerem lub innym określeniem wskazującym, że jest to nazwa indywidualna, np. Wielka Orkiestra Świątecznej Pomocy, XX Paraigrzyska Olimpijskie | – | literowce i głoskowce – w mianowniku całe wielkimi literami, w innych przypadkach końcówki fleksyjne oraz wszelkie zakończenia niewystępujące w mianowniku małymi (po łączniku), np. PZPN (PZPN-u), PAN (PAN-ie), NOT (w skrótowcach zakończonych na t, w miejscowniku pisze się wielką tylko pierwszą literę – Nocie) | – | grupowce i mieszane, albo tak jak literowce i skrótowce, albo tylko pierwsza litera duża, np. MOSTOSTAL (MOSTOSTAL-u) albo Mostostal (Mostostalu). Spójniki i przyimki oraz litery inne niż oznaczające pierwsze głoski skracanej nazwy występujące w skrótowcach zapisujemy małą literą (KRRiTV, SdRP). Głoskę ch zapisujemy w skrótowcach jako Ch, np. ZChN, głoskę dz wyjątkowo jako Dz w skrótowcu DzURP (Dziennik Ustaw Rzeczpospolitej Polskiej), a głoskę sz jako Sz tylko w skrótowcu WSzW (Wojewódzki Sztab Wojskowy), aby odróżnić od WSW (Wojskowa Służba Wewnętrzna). Wyjątkowo wielką literę można pisać wewnątrz skrótowca w międzynarodowych ogólnie przyjętych skrótowcach (InterCity) lub nazwach firmowych (WordPad). | – | pierwszą literę symboli nazw pierwiastków chemicznych, np. Mg (magnez), i niektórych skrótów fizycznych, np. V (volt) | – | niektóre inne skróty, np. PS (post scriptum – dopisek pod listem) |
Piszemy małą literą: – | nazwy utworzone od imion, nazwisk, pseudonimów, przydomków, oznaczające ludzi związanych z osobą, o której mówi nazwa, np. heglista (zwolennik filozofii Hegla). Do tej grupy zaliczamy także nazwy używane w liczbie mnogiej, nacechowane negatywnie, które są spospolitowanymi imionami lub nazwiskami znanych osób, np. Te wszystkie kuronie i michniki. | – | nazwy zakończone na -ana, oznaczające wszystko co ma związek z osobą, której nazwiska użyto do stworzenia nazwy, np. szopeniana (wszystko, co dotyczy życia i twórczości Szopena, np. nuty, listy, monografie, życiorysy; pamiątki po Szopenie) | – | przymiotniki (jaki?) utworzone od imion, nazwisk, pseudonimów itp., określające rzeczy lub zjawiska podobne do tych, które są charakterystyczne dla osoby, od której nazwiska je utworzono (ale niebędące wytworem tej osoby), np. ballada mickiewiczowska (jaka? – w stylu Mickiewicza) | – | nazwy kierunków filozoficznych, doktryn, religii, ruchów artystycznych, społecznych i politycznych, które zostały utworzone od nazwiska ich twórcy, np. luteranizm, marksizm | – | nazwy osób (często ujemnie nacechowane) pochodzące od imion lub nazwisk, które wskazują na pewne cechy człowieka kojarzone z konkretną osobą noszącą pierwotnie to imię, np. judasz (zdrajca) | – | nazwy gatunkowe i potoczne zwierząt i roślin, np. owczarek niemiecki. W nazwach specjalistycznych gatunków i odmian roślin, np. w tekstach botanicznych, pierwszy człon można zapisywać wielką literą, np. Fiołek wonny lub fiołek wonny | – | nazwy istot mitologicznych, które nie są imieniem, ale nazwą pewnego ich "gatunku", np. krasnoludek, wampir | – | nazwy typów obiektów kosmicznych, np. gwiazda, kometa, oraz nazwy słońce i ziemia w znaczeniu "światło, które umożliwia życie" i "miejsce, na którym żyją ludzie, zwierzęta, rośliny" | – | nazwy osób pochodzące od nazw własnych, które oznaczają ludzi o pewnych cechach lub wykonujących pewien zawód, np. murzyn (ktoś, kto wykonuje pracę nielegalnie lub jest w niej źle traktowany) | – | nazwy członków ras, narodów, plemion, które zostały przekształcone w stosunku do nazw oficjalnych (nacechowane negatywnie), np. szwab, angol | – | nazwy mieszkańców miast, wsi i osiedli, np. nowojorczyk, zakopiańczyk | – | wyrazy, które są określeniem typu obiektu administracyjnego lub geograficznego, które są stawiane w mianowniku przed nazwą administracyjną lub geograficzną, np. państwo Polska, miasto Wałbrzych, oraz rzeczowniki będące nazwami stron świata: północ, południe, wschód, zachód, np. na północy Polski, północna Polska | – | wyrazy, które są określeniem typu obiektu geograficznego oraz pojęcia geograficzne jak: morze, rzeka, pustynia, zatoka, itp., np. jezioro Gopło, góra Rysy | – | przymiotniki utworzone od nazw geograficznych, które występują w połączeniu z rzeczownikami województwo, powiat, np. województwo dolnośląskie | – | wyrazy takie, jak ulica, aleja, kościół, plac, klasztor, most, pomnik, cmentarz itp. towarzyszące nazwom obiektów topograficznych, np. cmentarz Grabiszyński | – | wyrazy takie jak pub, bar, hotel, karczma, kino itp. towarzyszące nazwom lokali i obiektów, ale niewchodzące w ich skład, np. pub "Bałagan" | – | nazwy "gatunkowe", które określają typ urzędu, organizacji, instytucji, np. sejm, ministerstwo | – | nazwy członków organizacji, partii i innych stowarzyszeń, absolwentów określonych szkół, żołnierzy, członków zakonów, bractw i zgromadzeń zakonnych np. sybirak, harwardczyk, podhalańczyk, dominikanin. Wyjątkiem jest nazwa Krzyżak, która jest jednocześnie nazwą obywatela państwa zakonnego | – | nazwy wyznawców religii, członków grup i społeczności wyznaniowych, np. chrześcijanin, żyd, buddysta | – | nazwy oficjalnych stanowisk, godności i funkcji, np. prezydent, premier, papież | – | nazwy tytułów i stopni naukowych oraz zawodowych, np. profesor, magister. Nazwy te można zapisać ze względów grzecznościowych dużą literą, szczególnie w oficjalnej korespondencji | – | wyrazy typu order, krzyż, medal, nagroda itp. niewchodzące w skład nazwy tego wyróżnienia, np. order Virtuti Militari | – | nazwy wyrobów seryjnych przemysłowych, np. Jeżdżę oplem. Biegam w adidasach | – | nazwy jednostek monetarnych (współczesnych i dawnych), np. złoty, talar | – | nazwy elementów programów komputerowych oraz nazwy komend, np. dokument, folder, wstaw, zapisz | – | nazwy gatunkowe utworów literackich, naukowych, filmów, dzieł sztuki, aktów prawnych (jeśli nie stanowią części tytułu, wtedy zapisujemy je wielką literą, np. Komedia pomyłek), np. powieść, nowela, portret, akt, dekret | – | nazwy gatunkowe wydawnictw periodycznych, np. dziennik, gazeta, kwartalnik (jeśli nie stanowią części tytułu, wtedy zapisujemy je wielką literą, np. Tygodnik Powszechny) | – | nazwy gatunkowe programów radiowych i telewizyjnych, np. dziennik, serial, słuchowisko (jeśli nie stanowią części tytułu, wtedy zapisujemy je wielką literą, np. Dziennik telewizyjny) | – | nazwy gatunkowe z zakresu muzyki, np. koncert, pieśń (jeśli nie stanowią części tytułu, wtedy zapisujemy je wielką literą, np. Koncert fortepianowy b-moll) | – | nazwy gatunkowe modlitw i nabożeństw, np. litania, różaniec, msza (jeśli nie stanowią części tytułu, wtedy zapisujemy je wielką literą, np. Msza Święta) | – | nazwy dni tygodnia, miesięcy i innych okresów kalendarzowych, np. środa, tydzień, wiek, karnawał, post. Wyjątkowo dużymi literami piszemy nazwy dni Wielkiego Tygodnia: Wielki Czwartek, Wielki Piątek, Wielka Sobota i samą nazwę Wielki Tydzień | – | nazwy okresów historycznych, geologicznych, epok, prądów literackich i kulturowych, np. średniowiecze, modernizm, prekambr (nazwy epok można zapisywać wielką literą – Średniowiecze, wyłącznie od wielkich liter rozpoczyna się nazwa Młoda Polska) | – | nazwy zabaw, zwyczajów, obrzędów (związane z konkretnymi dniami), np. mikołajki, parapetówka, zaręczyny | – | nazwy gatunkowe imprez i wydarzeń, np. mistrzostwo, puchar, olimpiada | – | nazwy wydarzeń i aktów historycznych, np. pierwsza wojna światowa, unia lubelska, obrady okrągłego stołu (nazwy te można ze względów uczuciowych zapisać wielką literą) | – | większość skrótowców, np. mgr, zł, inż., również te używane jako nazwy pospolite, np. Najbliższe pekao jest tuż pod moim blokiem |
powrót do początku strony |
