Kazimierz III Wielki 
Kazimierz III Wielki (1310–1370), król polski od 1333 r., syn Władysława I Łokietka. Po śmierci ojca (1333) koronował się w Krakowie na króla Polski. W momencie objęcia tronu, Kazimierz zdawał sobie sprawę, że jego państwo nie było dostatecznie skonsolidowane wewnętrznie i nie mógł sobie pozwolić na kontynuowanie otwartej walki z wrogo nastawionymi Krzyżakami i Janem Luksemburskim, królem Czech. Dążył zatem do uregulowania stosunków z Zakonem i Czechami za cenę doraźnych ustępstw, jednocześnie wzmacniając Polskę gospodarczo i militarnie. W 1335 r. zawarto pierwsze układy polsko-czeskie. W Trenczynie ustalono, że w zamian za rezygnację Jana Luksemburskiego z pretensji do tronu polskiego, Kazimierz uzna prawo Czech do księstw śląskich i mazowieckich, zhołdowanych wcześniej przez Luksemburczyka. Tego samego roku zawarto w Wyszehradzie pokój lecz na innych zasadach, Jan Luksemburski zrzekł się praw do korony polskiej w zamian za odszkodowanie pieniężne, Kazimierz natomiast wstrzymał się od formalnej rezygnacji z księstw śląskich i mazowieckich i nawet po zakończeniu wojny polsko-czeskiej (1345–48) i podpisaniu pokoju w Namysłowie (1348), gdzie zrzekł się praw do Śląska, podejmował próby rewindykacji tej dzielnicy, ale bezskutecznie. Spór z Krzyżakami o zagarnięte Polsce przez Zakon ziemie (Pomorze Gdańskie, Kujawy i ziemię dobrzyńską) starał się Kazimierz Wielki rozstrzygnąć na drodze dyplomatycznej. Wyrok sądu papieskiego w procesie odbywającym się w Warszawie (1339) był dla Polski korzystny, ale nie został zaakceptowany przez stronę krzyżacką. Spór zakończył się w 1343 r. podpisaniem w Kaliszu kompromisowego traktatu, na mocy którego do Polski powróciły Kujawy i ziemia dobrzyńska, ale Pomorze Gdańskie Krzyżacy zatrzymali jako „wieczystą jałmużnę”. W latach 1340–49 Kazimierz Wielki zaangażował się w sprawy Rusi Halicko-Włodzimierskiej. Po wielkiej wyprawie na Ruś w 1349 r. i rozejmie z Litwą przyłączył do Polski Ruś Halicką (1352), a po kolejnej wyprawie na wschód w 1366 r., zhołdował zachodnią część Podola oraz księstwa Włodzimierskie i Bełsko-Chełmskie. W 1351 r. Kazimierz wcielił do Polski ziemię płocką, a pozostałe księstwa mazowieckie zhołdował. Sukcesem króla było również odebranie Brandenburgii ważnych strategicznie ziem pogranicznych. Oprócz rozwoju terytorialnego państwa i podniesienia prestiżu międzynarodowego Polski, Kazimierz Wielki, dobrze zarządzając, doprowadził do wzmocnienia wewnętrznego kraju. Król skodyfikował prawo wydając ok. połowy XIV w. statuty wiślicko-piotrkowskie, prowadził akcje kolonizacyjne, szczególnie w Małopolsce, gdzie lokowano wiele miast i wsi. W czasach panowania Kazimierza Wielkiego nastąpił rozkwit miast i handlu, uporządkowany został system podatkowy, wprowadzono reformę monetarną. Król wzmocnił również państwo militarnie, zreformował organizację wojskową, stworzył system obrony kraju, wzniósł liczne fortyfikacje, zamki, warownie. W 1364 r. Kazimierz ufundował Akademię Krakowską, pierwszą w Polsce wyższą uczelnię, wzorowaną na uniwersytecie bolońskim. Kazimierz Wielki był ostatnim władcą z dynastii Piastów. Po bezpotomnej śmierci, zgodnie z układem w Wyszehradzie (1339) rządy w Polsce objął przedstawiciel dynastii Andegawenów, Ludwik Węgierski. WAŻNE DATY: | 1333 | – | koronacja Kazimierza Wielkiego na króla Polski | 1335 | – | układ w Wyszehradzie, zrzeczenie się pretensji Jana Luksemburskiego do tronu polskiego | 1339 | – | układ w Wyszehradzie, po bezpotomnej śmierci Kazimierza Wielkiego tron polski miał przypaść węgierskim Andegawenom | 1339-40 | – | zajęcie Rusi Halickiej | 1343 | – | pokój z Krzyżakami w Kaliszu, Kujawy i ziemia dobrzyńska wróciły do Polski, Pomorze Gdańskie zatrzymane przez Zakon jako „wieczysta jałmużna” | 1345-48 | – | wojna polsko-czeska o Śląsk zakończona pokojem
w Namysłowie, potwierdzenie praw Czech do Śląska | 1351 | – | podporządkowanie Mazowsza Polsce | 1364 | – | założenie Akademii Krakowskiej | | | |
|
|