PEDOSFERA – GLEBY na Świecie
PEDOSFERA – GLEBY
w Europie, w Polsce
__________
Gleby na świecie rozmieszczone są w układzie równoleżnikowym, który ściśle wiąże się ze strefami klimatycznymi. Wyróżniono 5 pasów klimatyczno-glebowych, a w każdym z nich po kilka głównych typów gleb.
ŚWIAT – GLEBY
;)
PAS POLARNY obejmuje te obszary okołobiegunowe, na których nie zalega stała pokrywa lodowa. Występujące tam gleby arktyczne i tundrowe są bardzo słabo rozwinięte. Prymitywna roślinność pojawia się miejscami tylko na glebach tundrowych (skrajne warunki klimatyczne w dużym stopniu ograniczają wegetację).
PAS BOREALNY odpowiada klimatycznej strefie umiarkowanej chłodnej. W Ameryce Północnej i Europie przeważają gleby bielicowe. Natomiast w Azji zaznacza się duży udział gleb darniowych i glejowych, które wytworzyły się na wieloletniej zmarzlinie, w bardziej surowych warunkach atmosferycznych. Wszystkie gleby pasa borealnego są mało urodzajne.
PAS SUBBOREALNY jest odpowiednikiem klimatycznej strefy umiarkowanej ciepłej. Występują tu bardziej urodzajne gleby. Przede wszystkim są to najżyźniejsze czarnoziemy, które pokrywają znaczną powierzchnię we wnętrzu Eurazji, można je spotkać również na stepach Ameryki Północnej i Południowej.
W wilgotniejszym klimacie rozwinęły się niewiele mniej urodzajne gleby brunatne – największe obszary zajmują one w Europie Zachodniej oraz na obu wybrzeżach Ameryki Północnej i na wschodzie Azji.
Z kolei na półpustyniach i pustyniach Azji Centralnej wytworzyły się mało żyzne gleby kasztanowe oraz nieurodzajne buroziemy i gleby szarobure.
PAS SUBTROPIKALNY obejmuje klimatyczną strefę podzwrotnikową i zwrotnikową. W strefie podzwrotnikowej dominują gleby cynamonowe (klimat wilgotny – śródziemnomorski) i bure (klimat suchy). Natomiast w klimacie zwrotnikowym wilgotnym (monsunowym) przeważają żółtoziemy (Chiny Południowo-Wschodnie). Klimat zwrotnikowy suchy to przede wszystkim pustynie (Sahara, Kalahari, Półwysep Arabski, Australia), które pokryte są piaskami lotnymi lub słabo wykształconymi glebami inicjalnymi.
Gleby klimatów wilgotnych są na ogół żyzne, zaś w klimatach suchych praktycznie nie nadają się do uprawy.
PAS TROPIKALNY obejmuje obszar między Zwrotnikami. Przeważają tu gleby w kolorze czerwonym. Na terenach o niskich opadach (głównie w Afryce i w Australii) występują mało urodzajne buroziemy półpustyń i sawann suchych. Z kolei w sawannach wilgotnych (Afryka, Ameryka Południowa) rozwinęły się nieco bardziej żyzne lateryty. Najbardziej zaś urodzajne gleby pasa tropikalnego – czerwonoziemy – stanowią podłoże lasów równikowych (Nizina Amazonki, Kotlina Kongo, Archipelag Malajski).
Z gleb astrefowych najważniejsze dla człowieka, bo najbardziej żyzne, są mady. Na dużych powierzchniach wykształciły się one w dolinach wielkich rzek – Nilu, Jangcy, Huang He, Gangesu, Indusu, Tygrysu i Eufratu (tam też miały miejsce początki osadnictwa, właśnie ze względu na wysoką urodzajność mad).
Na ogół żyzne gleby bagienne utworzyły większe kompleksy w Zachodniej Syberii, na Archipelagu Malajskim i w dolinie rzeki Paragwaj (Ameryka Południowa).
Gleby słone występują głównie w sąsiedztwie azjatyckich pustyń (Thar, Takla Makan, na Nizinie Nadkaspijskiej).
Inicjalne gleby górskie pokrywają duże obszary Tybetu, Himalajów i Andów.