zasady używania liter ę i ą |
• | w rodzimych wyrazach przed literami: s, z, ż, ś, ź, w oraz dwuznakami sz, ch, np. mięsień, więzień, mężczyzna, gęś, więź, węch, węszyć, pąs, wiązać, wąż, gałąź itp. |
Literę ą piszemy:
• | w narzędniku (kim, czym) l. poj. rzeczowników, przymiotników, liczebników i zaimków rodzaju żeńskiego i męskiego zakończonych na |
• | w bierniku (kogo, co) l. poj. przymiotników, zaimków, liczebników oraz rzeczownika pani, np. czarną, szóstą, tamtą, panią; |
• | w 3. os. l. mn. czasowników w czasie teraźniejszym, np. rysują, liczą, pracują, malują. |
Połączenia em, en, om, on piszemy:
• | w wyrazach zapożyczonych przed literami: p, b, t, d, c, k, g, a także przed połączeniami ci, dzi, np. tempo, lont, potencjał, intendent, w hondzie, na koncie; |
• | w wyrazach rodzimych (dawno przyswojonych) przed przedrostkami |
• | w celowniku (komu, czemu) l. mn. wszystkich rzeczowników, np. rysunkom, poetom, napisom, obrazom. |
Przedstawione powyżej reguły zapisu są zgodne z wymową ogólnopolską. Kolejne zasady związane są z możliwą wymową ogólnopolską.
Literę ę piszemy:
• | na końcu rzeczowników rodzaju nijakiego, które w l. mn. mają zakończenia -ęta, -ona, np. kurczę, ramię; |
• | na końcu czasowników w 1. os. l. poj. w czasie teraźniejszym, np. rysuję, słyszę, pracuję; |
• | na końcu form zaimkowych: mię, cię, się. (Na końcu wyrazów można wymawiać niewyraźne ę albo e.) |
Połączenia em, en, om, on piszemy:
• | przed literami: f, w, s, z i dwuznakami: sz, ch, np. konferencja, benzyna, sens, konwalia. (Wymowa tych wyrazów może być zgodna z zapisem lub z głoskami ę i ą, np. bęzyna, sęs.) |
Poniższe reguły są niezgodnie z ogólnopolską wymową. Norma ogólnopolska to wymowa tego, co zapisuje się literami ą i ę jako em, om, en, on, eń, oń, e, o, np. rombać, prond a przed l i ł jako o, np. zaczoł. (W tym przypadku zapis nie opiera się na wymowie, a na historycznej budowie i związkach między formami wyrazowymi.) Literę ę i ą piszemy przed literami: p, b, t, d, c, ć, k, g, l, ł oraz dwuznakami i połączeniami: dz, dź, ci, np. pęk, prąd, rąbać, kąt, błąd, zdjąć, zaczął, wzięli, popłynęli, pieniądz. W zakończeniach współczesnych imiesłowów przysłówkowych, np. chcąc, pisząc, robiąc oraz imiesłowów przymiotnikowych czynnych zawsze piszemy literę ą, np. rysujący, pracujący, uczący. (W wyrazach tych wymawiamy połączenia onc, oncy.)