skróty

Skróty wyrazowe to stosowane w celu zaoszczędzenia miejsca w tekście fragmenty wyrazów. Mogą być jednowyrazowe, na przykład:

 cyt. =

cytat

dosł. =

dosłownie, dosłowny

dot. =

dotyczy

jazz. =

jazzowy 

płk =

pułkownik

ul. =

ulica

bądź wielowyrazowe:

 cdn. =

ciąg dalszy nastąpi

itd. =

i tak dalej

l.at. =

liczba atomowa

m.in. =

między innymi 

np. =

na przykład

nt. =

na temat

Skrótem wyrazowym często jest pierwsza i ostatnia litera danego słowa, np.: nr (numer), dr (doktor) lub pierwsze trzy litery, tak jak w wyrazie docent (doc.), miesiąc (mies.).

Skracane wyrazy mają zwykle więcej niż 3 litery, oprócz kilku wyjątków:

 n. =

nad

p. =

pan

r. =

rok

s. =

syn 

t. =

tom


Ostatnią literą skrótu jest zawsze spółgłoska, za wyjątkiem skrótów a. (albo) i o. (ojciec) oraz skrótów zapożyczonych np. ha (hektar).
 
Błędem jest dopisywanie znaków miękkości (np. stosowanie litery ś zamiast s) w sytuacji, gdy w pełnej formie wyrazu po literze s wystąpiła zmiękczająca głoskę litera i, np.:

 godz. =

godzina (nie godź.!)

mies. =

miesiąc (nie mieś.!)

sześc. =

sześcienny (nie sześć.!)

tys. =

tysiąc (nie tyś.!)

Jednakże, jeżeli w pełnej formie wyrazu występuje znak zmiękczający, to należy konsekwentnie stosować go także w formie skróconej tego wyrazu:

 chiń. =

chiński

indiań. =

indiański


Skróty – zgodnie z zasadami składniowymi – pisze się małą literą, jeżeli występują w tekście (za wyjątkiem nazw pierwiastków chemicznych, gwiazdozbiorów i niektórych wielkości fizycznych), a wielką, gdy rozpoczynają zdanie.

Skróty jednostek fizycznych, zgodnie z zasadami pisowni międzynarodowej, pisze się, stosując naprzemiennie małe i wielkie litery, np.:

 hPa =

hektopaskal

kB =

kilobajt


Wiele skrótów można napisać dwojako, np.:

 bdb. lub bd. =

bardzo dobry – stopień w skali ocen

fr. lub franc. =

francuski

v. lub vs. =

versus (łac.) – przeciw

w.c. lub WC =

water-closet (ang.) – toaleta 

wf. lub WF =

wychowanie fizyczne


Pewne skróty, obok tradycyjnego zapisu, można pisać z łącznikiem, np.:

 s-ka lub ska =

spółka

z-ca lub zca =

zastępca

Niepoprawna jest natomiast pisownia z ukośnikiem, np.:

 d/s zamiast ds =

do spraw

n/Wisłą zamiast n. Wisłą =

nad Wisłą


Niektóre skróty są wieloznaczne, o ich znaczeniu decyduje kontekst, w jakim zostały użyte, np.

 l.p. =

liczba pojedyncza lub liczba porządkowa

nb. =

nieobecny lub nota bene (łac.) – zauważ dobrze

org. =

przeczytamy jako: organiczny, organizacja (organizacyjny) lub organista

p.w. =

patrz wyżej lub pod wezwaniem

Skrótów od tytułów naukowych oraz stopni wojskowych nie używa się jako samodzielnych wyrazów, ale jedynie w zestawieniu z nazwiskami.

Wiele kontrowersji przy posługiwaniu się skrótami budzi konieczność stosowania bądź pomijania kropki. Zasady jej użycia przedstawiamy poniżej.

ZASADY UŻYCIA KROPKI

W skrótach nazw jednowyrazowych

Na ogół stawia się kropkę. Jeżeli skrót jednowyrazowy kończy się tą samą literą, co skracany wyraz, wówczas nie pisze się kropki:

 mgr =

magister

nr =

numer

ppłk =

podpułkownik

wg =

według


Należy jednak pamiętać, że skrót od wyrazu, który kończy się tą samą literą co skracany wyraz, należy pisać bez kropki w sytuacji, ten występuje w mianowniku, natomiast w pozostałych przypadkach deklinacyjnych zapisujemy skrót z kropką. Np.:

dr = doktor, ale

dr. = doktora


Można także użyć w takim wypadku odmienionej formy skrótu – dra (doktora), drowi (doktorowi).

Nie pisze się kropki po skrótach nazw jednostek miar, wag, jednostek fizycznych, pojęć matematycznych, symboli chemicznych, nazw gwiazdozbiorów i innych skrótach używanych np. w matematyce, muzyce czy pozostałych naukach, gdyż mają one charakter międzynarodowy. Zasada ta dotyczy m.in. następujących skrótów:

 kcal =

kilokaloria

kg =

kilogram

mln =

milion

sin =

sinus

Nie stawia się kropek po skrótach polskich jednostek monetarnych:

 gr =

grosz

 =

złoty

w odróżnieniu od skrótów obcych walut, np.:

 dol. =

dolar

kor. =

korona

W skrótach nazw wielowyrazowych

Stawia się kropkę po skrócie każdego z wyrazów, jeżeli drugi człon wyrażenia (i ewentualnie kolejne) rozpoczyna się od samogłoski, np.:

 b.u. =

bez uwag

b.o. =

bez ograniczeń

m.in. =

między innymi

n.e. =

naszej ery 

r.u. =

roku ubiegłego

W sytuacji, gdy drugi i następne człony wyrażenia rozpoczynają się od spółgłoski należy postawić kropkę tylko na końcu skrótu:

 br. =

bieżącego roku

cdn. =

ciąg dalszy nastąpi

śp. =

świętej pamięci

tj. =

to jest 

ts. =

to samo

tzw. =

tak zwany

Kropkę po każdym ze skracanych wyrazów należy postawić w wyrażeniach obcych, np.:

 a.c. =

a conto (wł.) – z góry

a.r. =

anno regni (łac.) –  w roku panowania

op.cit. =

opus citatum (łac.) – dzieło cytowane

Kropkę po każdym ze skracanych wyrazów  należy postawić w skrótach podwojonych, oznaczających liczbę mnogą, zawierających więcej niż dwie litery, takich jak:

 dyr.dyr. =

dyrektorzy

W sytuacji użycia skrótu podwojonego, składającego się tylko z dwóch liter, kropkę należy postawić wyłącznie na końcu skrótu:

 nn. =

następne

śś. =

święci

Wyjątkiem od ww. zasad pisowni skrótów wielowyrazowych są skróty nazw typów karabinów, które należy pisać bez kropek, np.:

 ckm =

ciężki karabin maszynowy

pm =

pistolet maszynowy


OGÓLNE ZASADY UŻYCIA KROPKI W SKRÓTACH NAZW JEDNO-
I WIELOWYRAZOWYCH

Niekiedy kropka lub jej brak decyduje o znaczeniu skrótu, np.:
br. odczytamy jako bieżącego roku, a br (pisane bez kropki) jako brak roku (lub bez roku), sq. oznaczać będzie następny (łac. sequens), a s.q. – status quo (łac.), tj. obecny stan rzeczy.

Często spotykaną praktyką wydawnictw, mającą już wieloletnią tradycję, jest stosowanie zapisu bez kropki skrótów terminów gramatycznych. Pomimo, iż (teoretycznie) zapis taki jest nieprawidłowy, jest powszechnie akceptowany, np.:

 l mn =

liczba mnoga

ż =

żeński


Jeżeli skrót występuje na końcu zdania, a wymaga zastosowania kropki, wówczas należy postawić tylko jedną kropkę, odnoszącą się równocześnie do skrótu i pełniącą funkcję kończącej zdanie.

powrót do początku strony