IGNACY KRASICKI
Żył w latach 1735–1801, był poetą, powieściopisarzem, publicystą Monitora, przedstawicielem klasycyzmu stanisławowskiego. Krasicki był także biskupem warmińskim i arcybiskupem gnieźnieńskim. Stworzył nowożytną powieść polską. Można go nazwać bez wahania przeciwnikiem zabobonów, zacofania i kultury sarmackiej. Wydał Bajki, Satyry; powieści: Michała Doświadczyńskiego przypadki, Pan Podstoli; poematy heroikomiczne: Monachomachia, Myszeida. BAJKI Bajki można podzielić ze względu na treść na: społeczne, polityczne i obyczajowe, a ze względu na formę na: epigramatyczne (krótkie) i narracyjne (długie). Bajka należy do epiki, wywodzi się z twórczości ludowej. Gatunek ten ukształtował się w starożytności (Ezop), należy do literatury dydaktycznej Lew i zwierzęta Lew, ażeby dał dowód, jak wielce łaskawy, To bajka narracyjna. Porusza tematykę polityczną – krytykuje króla, który wykorzystuje swoich poddanych i wprowadza anarchię. Dewotka Dewotce służebnica w czymsiś przewiniła Bajka obyczajowa o charakterze epigramatycznym, krytykuje fałszywą pobożność. Malarze Dwaj portretów malarze słynęli przed laty: Utwór o tematyce obyczajowej, porusza problem nieuczciwości, kłamstwa i pochlebstwa – kłamca zyskuje, uczciwy nie. Walory artystyczne Bajek Krasickiego: SATYRY Ignacy Krasicki napisał dwadzieścia dwie satyry. Pierwsza część została wydana w 1779 r., a pięć lat później – druga. Satyra to utwór, który ośmiesza i krytykuje wady ludzkie, obyczaje, stosunki społeczne itp. Porusza tematy polityczne, społeczne, obyczajowe. Motto Krasickiego przy pisaniu satyr brzmiało: Satyra prawdę mówi, względów się wyrzeka. Wielbi urząd, czci króla, lecz sądzi człowieka. Satyra Do króla Tematem tego utworu jest polityka i władza.
Są to zarzuty, które właściwie (ustami autora) stawia królowi szlachta. Satyra ta stanowi więc krytykę szlachty, która w ten bezsensowny sposób oceniała króla. Bezzasadność zarzutów świadczy o głupocie tej warstwy polskiego społeczeństwa. Niespodziewanie satyra staje się panegirykiem, czyli utworem pochwalnym, poświęconym królowi. Mamy tu do czynienia z ironią (odwrócenie znaczenia słów). Krytyka cudzoziemszczyzny w satyrze Żona Modna Wady żony: Wady męża: Na przykładzie tego utworu widać, że satyra bardzo często posługuje się karykaturą, czyli przedstawieniem postaci wyolbrzymiającym jej wady. Celem karykatury jest ośmieszenie. MONACHOMACHIA, CZYLI WOJNA MNICHÓW Nie wszystko złoto, co się świeci z góry, Tak zaczyna się poemat Krasickiego, będący ostrą krytyką duchowieństwa. Akcja Monachomachii dotyczy dwóch zakonów – karmelitów i dominikanów – i opowiada o sporze i bójce między zakonnikami. Monachomachia została wydrukowana w 1778 r. Wydanie było anonimowe, gdyż katolicki biskup nie mógł tak jawnie ośmieszać kleru. Istnieje także przypuszczenie, że ukazanie się utworu drukiem nastąpiło bez zgody i wiedzy autora i zapewne z tego właśnie powodu dwie pierwsze edycje z sierpnia 1778 r. były wyjątkowo niestaranne. Do powstania utworu przyczyniło się istnienie wielu zakonów żebraczych, czyli utrzymujących się z datków społeczeństwa. Wzorem były Organy Tomasza Kajetana Węgierskiego. Zakony w ówczesnych czasach źle pełniły funkcje oświatowe, raczej szerzyły ciemnotę i nieuctwo. Krasicki chciał wesprzeć działalność Komisji Edukacji Narodowej i rozwinąć myśl filozofów zachodnich (Wielka Encyklopedia Francuska). Po dwu latach od publikacji Monachomachii ukazała się anonimowo Antymonachomachia. Krasicki tym razem specjalnie nie ukrywał, że jest autorem tego dzieła. Pod pozorem pochwały stylu życia zakonnego potwierdził opinie i zarzuty zawarte w Monachomachii. Rzekome odwołanie oskarżeń stało się w rzeczywistości ich podkreśleniem.
Monachomachia jest parodią eposu bohaterskiego. Zachowuje patetyczny styl, zawiera porównania homeryckie (Jak po smutnej chwili, która mroczy/ W pierwszym świtaniu rumienią się zorze/ Uwiędłe ziółka wdzięczna rosa moczy/ I rzeźwi kwiatki w tak przyjemnej porze/ Wyiskrzyły się przewielebne oczy po słodko-dzielnym wódczanym likworze) oraz sceny batalistyczne. Zaznaczyć jednak trzeba, że w walce, zamiast broni, użyte są buty, butelki, święte przedmioty. Jak w eposie, tak i tutaj znajdziemy szczegółowe opisy, inwokację i podział na księgi. Brakuje jednak wzniosłego tematu – Monachomachia zręcznie naśladuje epos i zaliczyć ją można do grona poematów heroikomicznych. MIKOŁAJA DOŚWIADCZYŃSKIEGO PRZYPADKI Jest to pierwsza polska powieść nowożytna. Można powiedzieć, że od Mikołaja... rozpoczyna się w naszym kraju kariera tego gatunku. Nowa powieść jest silnie osadzona w realiach społecznych, realizuje cele dydaktyczne i wychowawcze, posiada typowe cechy kompozycyjne: fabułę, narratora, świat przedstawiony, następstwo zdarzeń, opisy. Bohater, Mikołaj Doświadczyński, to prowincjonalny szlachcic. Opowiada o swoim wychowaniu, nauce, podróżach. Równocześnie czytelnik może zobaczyć, jak wyglądało ówczesne społeczeństwo, jakie miało zwyczaje, wady, zalety. Doświadczyński, jak typowy młody szlachcic, nie chciał się uczyć i wysłany do Paryża przehulał majątek, popadł w długi, trafił nawet do więzienia za bójkę. Skruszony wrócił do domu, matka pokryła wszystkie jego długi, wkrótce jednak Mikołaj postanowił udać się w świat. W ten sposób trafił na wyspę Nipu, na której nie znano kłamstwa, kradzieży, zdrady czy pochlebstwa. Nauczył się na niej pracować i postępować uczciwie, a zdobyte doświadczenia wprowadził w czyn, gospodarząc swoim kawałkiem ziemi. Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki to powieść o złym wychowaniu i jego skutkach. Autor krytykuje niewłaściwe wychowanie, sądy, sejm polski, ciemnotę szlachty, hazard, ustrój feudalny. Powstała druga część utworu pt. Pan Podstoli, która ma charakter reportażu. WARTOŚCI IDEOWE I ARTYSTYCZNE W TWÓRCZOŚCI KRASICKIEGO Główne tematy i problemy:
WALORY ARTYSTYCZNE:
|