FRANCISZEK KARPIŃSKI
Twórczość Karpińskiego to najlepszy w literaturze polskiej XVIII w. przejaw sentymentalizmu – kierunku, który wyrósł z przekonania, że źródłem literatury są przeżycia wewnętrzne, a jej celem refleksja nad miejscem człowieka w świecie i nad wagą uczuć i emocji w jego życiu. Sentymentalizm odznaczał się umiłowaniem poezji pasterskiej, dlatego dużą popularność zyskały sielanki, wychwalające proste życie na wsi i podkreślające piękno przyrody. Karpiński skorzystał z tradycji gatunku, stworzonego już w poezji antycznej, a uprawianego m.in. przez Wergiliusza. LAURA I FILON Jest to jedna z najpopularniejszych sielanek Karpińskiego, ma charakter udramatyzowanego dialogu. Miłosne spotkanie pod jaworem zostaje zakłócone przez żart Filona, który chciał wypróbować uczucia ukochanej. Wszystko oczywiście, zgodnie z konwencją, kończy się szczęśliwie. Od treści ważniejsza jest tu analiza uczuć i obserwacja zmienności nastrojów zakochanej pary. Typowe elementy sielanki to:
PIEŚŃ O NARODZENIU PAŃSKIM Utwór należy do liryki religijnej i stanowi jedną z najpiękniejszych polskich kolęd. Podmiot liryczny opisuje przyjście na świat Jezusa. Narodzinom tym towarzyszą różnorodne tajemnicze zjawiska. Chociaż Karpiński to przedstawiciel polskiego sentymentalizmu, to w tym wierszu po mistrzowsku wykorzystuje tradycję barokowego konceptyzmu. W pieśni występują oksymorony (ogień krzepnie, blask ciemnieje) opisujące cuda. Zostają przeciwstawione sobie dwie, położone na różnych biegunach, sytuacje: ma granice – nieskończony, wzgardzony – okryty chwałą; są to paradoksy. Budowa utworu jest bardzo regularna – identyczna liczba wersów w każdej strofie (8), stała liczba zgłosek w poszczególnych wersach (8), dokładne rymy oraz pięciokrotne powtórzenie refrenu. Sprawia to, że wiersz ten jest bardzo rytmiczny i melodyjny, a melodia, do której jest wykonywany, wspaniale podkreśla jego artystyczne walory. |