HENRYK SIENKIEWICZ

Urodził się w 1846 r. na Podlasiu, zmarł w 1916 r. w Vevey w Szwajcarii. W 1924 r. prochy pisarza sprowadzono do Polski i pochowano w katedrze św. Jana w Warszawie.  Pochodził z zubożałej rodziny ziemiańskiej. Studiował w Warszawie na wydziale prawa i na wydziale filologiczno-historycznym. Pracował jako dziennikarz, reporter i felietonista, był współwłaścicielem pism Niwa i Słowo.

Sienkiewicz często tworzył pod pseudonimem Litwos. Pisał felietony, recenzje, relacje z podróży (Listy z Ameryki, Listy z Afryki). Popularność przyniosły mu nowele (m.in. Szkice węglem, Bartek Zwycięzca, Sachem, Latarnik) i powieści (trylogia: Ogniem i mieczem, Potop, Pan Wołodyjowski; Bez dogmatu, Rodzina Połanieckich, Quo vadis, Krzyżacy, W pustyni i w puszczy i in.).

W 1905 r. pisarz otrzymał literacką Nagrodę Nobla za Quo vadis.

POTOP

Trylogia została napisana jakby na zamówienie społeczne, ku pokrzepieniu serc. Sienkiewicz chciał rozpropagować wiedzę o historii XVII w., ukazać wielkość dawnych wydarzeń i świetną przeszłość ojczyzny. Wszystko po to, by napełnić serca Polaków nadzieją i wiarą w lepsze czasy dla Polski. Trylogia pokazuje ideały patriotów XVII w. – wzorce postępowania dla ludzi XIX w.

Potop powstawał w podróży – w latach 1884–1886 Sienkiewicz jeździł z chorą żoną po europejskich sanatoriach. Zmarła przed ukończeniem utworu, pisarz jednak nie przerwał pracy, pisał gorączkowo, odrywając się w ten sposób od rzeczywistości. Czas akcji to lata 1655–1656, epilog w 1657 r. Tematem jest wojna polsko-szwedzka, nawiązuje do niego również tytuł.

Sienkiewicz, pisząc swą powieść, opierał się na wielu źródłach. Znał dzieła historyków: Karola Szajnochy, Bogusława Kalickiego i in., oraz pamiętniki: Chryzostoma Paska, Bogusława Radziwiłła i in.

KMICIC BOHATEREM ROMANTYCZNYM?

Daniel Olbrychski jako Kmicic, obok Oleńka (w tej roli Małgorzata Braunek)

Kmicic został wykreowany na wzór bohatera romantycznego. Można doszukać się w tej postaci licznych podobieństw z Soplicą:

–	droga życiowa od zdrady (niezamierzonej) i prywaty do poprawy wizerunku za pomocą służby ojczyźnie;
–	szlacheckie pochodzenie;
–	hulaszcza młodość, warcholstwo;
–	symboliczna zmiana imienia (bohater ewoluujący);
–	rehabilitacja, odkupienie win;
–	religijność;
–	odwaga, waleczność.

Są jednak oczywiste różnice między tymi dwoma bohaterami:

–	miłość Kmicica kończy się małżeństwem;
–	jego rehabilitacja jest oficjalna;
–	popełnił więcej zbrodni, ale również dokonał więcej wielkich czynów, był sławny;
–	inny typ walki: Kmicic-wojownik;
–	mniej skomplikowany, bardziej schematyczny, brak analizy psychiki.

Postaci wykreowane przez Sienkiewicza są bardzo wyraziste, nieskomplikowane psychicznie i jednoznacznie określone. Kmicic to typ awanturnika z powieści "płaszcza i szpady", Oleńka jest ideałem kobiety (czuła, kochająca), Wołodyjowski również został przedstawiony bez wad – jako patriota i szlachcic bez skazy. Postać Zagłoby, zaczerpnięta z komedii Plauta Żołnierz Samochwał, to typowy sarmata, sprytny, wesoły, chętny do wypitki, ale również patriota, uosabiający główną ideę utworu, powiedział bowiem: Nie masz takowych terminów, z których by się viribus unitis (wspólnymi siłami) przy boskich auxiliach (pomocy) podnieść nie można.

Fakty historyczne	Wydarzenia zaczerpnięte z pamiętników, trochę zmienione	Fikcja
• klęska Wielkopolski pod Ujściem • obrona Warszawy, Częstochowy • przysięga Jana Kazimierza we Lwowie • zdrada Radziwiłła • uczta Radziwiłła w Kiejdanach • ogólnie wszystkie walki	• spotkanie Andrzeja Kmicica z królem (wzorowane na przykładzie spotkania Paska z innym królem)	• romans Oleńki i Kmicica • wysadzenie działa przez Kmicica • uratowanie Jana Kazimierza przez górali • służba Kmicica u Radziwiłła etc.
Postaci historyczne	Postaci historyczne o losach zmienionych w powieści	Postaci fikcyjne
Jan Kazimierz, Karol Gustaw, Radziwiłłowie, Sapieha, Hieronim Radziejowski, Klemens Kordecki i in.	Michał Wołodyjowski, Kmicic, Skrzetuscy, Ketling i in.	Aleksandra Billewiczówna (Oleńka), Onufry Zagłoba i in.

TAJEMNICE ATRAKCYJNOŚCI POTOPU

Główne wartości ideowe:

–	pokazanie wielkiej potęgi religii, która łączy naród i przyczynia się do zwycięstwa nad wrogiem;
–	wartość moralności i solidarności społecznej;
–	ukazanie wzorców bohaterów godnych naśladowania;
–	propagowanie patriotyzmu i poświęcenia dla kraju;
–	wiara w sprawiedliwość dziejową (zdrajcy są ukarani);
–	pokazanie tradycji, kultury, strojów, obyczajów, języka;
–	podkreślenie roli ludu w walce o Polskę;
–	ukazanie dążenia do wolności i wolnej Polski;
–	pokazanie drogi do oczyszczenia człowieka z win na przykładzie (Kmicica);
–	analiza najważniejszych pojęć (ojczyzna, naród, patriotyzm, miłość itd.);
–	ukazanie panoramy stosunków społecznych.

Walory artystyczne:

–	elementy romantyczne – problem miłości i namiętności, postaci wielkich bohaterów, tematyka narodowowyzwoleńcza, patriotyczna;
–	elementy pozytywistyczne – realistyczna powieść, narracja (narrator wszechwiedzący, obiektywny), optymistyczna wymowa dzieła, wzywanie do zjednoczenia;
–	elementy klasycystyczne – sarmatyzm, funkcja dydaktyczna, szablonowość wątków i postaci.