MICHAIŁ BUŁHAKOW
(1891 –1940)
Urodził się w Kijowie jako najstarszy z siedmiorga rodzeństwa. Studiował medycynę, pracował jako wiejski lekarz, po I wojnie światowej był wenerologiem. Podczas wojny domowej kilkakrotnie mobilizowany; walczył na Kaukazie. Od 1921 r. mieszkał w Moskwie, pracował jako reporter, kronikarz, urzędnik oświatowy. Miał trzy żony.
Debiutował Zapiskami na mankietach. Potem powstały: Diaboliada, Biała gwardia, Fatalne jaja, Psie serce. Tworzył również dramaty: Bieg, Szkarłatna wyspa, Adam i Ewa. Mistrza i Małgorzatę zaczął pisać w 1928 r. i kontynuował do śmierci.
MISTRZ I MAŁGORZATA
Akcja powieści rozgrywa się w Moskwie podczas trzech dni w latach trzydziestych XX w. oraz w czasach biblijnych. Obraz miasta nie jest przyjazny: panuje ustrój komunistyczny, każdy boi się milicji i tajnych służb, nie wolno posiadać dewiz, trzeba pisać utwory "pod władzę", obowiązuje ateizm. Ponadto króluje ciasnota, przekupstwo, korupcja, bieda. Widoczny jest bunt pisarza i krytyka społeczeństwa.
Bohaterowie realni:
Małgorzata – | ma trzydzieści kilka lat i jest żoną bogatego człowieka. Jej imię pochodzi z Fausta Goethego. Małgorzata zakochuje się w Mistrzu i to uczucie wybudza ją z marazmu (była nieszczęśliwa w małżeństwie). Dla swego ukochanego wchodzi w układ z diabłem i zostaje wiedźmą. W tej postaci (latając na miotle) mści się na nieprzychylnych Mistrzowi krytykach. |
Mistrz – | artysta, pisarz, filozof. Pisze powieść o spotkaniu Chrystusa z Piłatem, jednak załamuje się po krytyce i pali rękopisy. Popada w depresję i sam zamyka się w szpitalu psychitrycznym. Jego zdolności odkrywa Małgorzata, staje się dla Mistrza jedyną radością i pokrzepieniem. W postaci tytułowego Mistrza można odnaleźć cechy Bułhakowa – niedoceniony literat i mistyk, bliski choroby psychicznej. |
Iwan Nikołajewicz Ponyrion | (Iwan Bezdomny) – przedstawiciel nowej sztuki radzieckiej, czyli całkowicie ateistycznej i zgodnej z ideologią komunizmu. Spotyka Mistrza i zostaje jego uczniem, a przemiana jego światopoglądu zachodzi pod wpływem wstrząsu spowodowanego spotkaniem z diabłem. |
Michał Aleksandrowicz Berlioz – | redaktor naczelny miesięcznika literackiego i prezes Związku Literatów. Podobnie jak Bezdomny jest ateistą i popiera literaturę socrealistyczną. Spotkała go straszna śmierć (kara) – stracił głowę pod tramwajem. |
Postaci biblijne:
Poncjusz Piłat – | prokurator Judei, który skazał Jezusa na śmierć. |
Ha-Nocri | (Jeszua) – określenie Jezusa pochodzące z Talmudu. Jezus w Mistrzu i Małgorzacie jest filozofem głoszącym wiarę w jedynego Boga oraz jego królestwo. Bułhakow zaakcentował cechy ludzkie Jezusa – widzimy go jako poniżonego, pobitego człowieka, który mimo posiadania mocy czynienia cudów, boi się śmierci i prosi Piłata o uwolnienie. W powieści nie jest powiedziane, że Jezus jest Synem Bożym. Nie została zachowana całkowita wierność z Biblią. |
Postaci z zaświatów:
Woland – | przywódca diabłów. Posiada niezwykłe umiejętności i zna całą historię świata. Nie przyleciał do Moskwy w celu czynienia zła, lecz na bal, który jest jedyną rozrywką potępieńców i możliwością uzyskania przebaczenia. |
Assasello – | demon pustyni, demon–morderca; rudy, niski i zezowaty. |
kot Behemot – | pełni rolę błazna i demona–pazia. |
Korowiow – | towarzyszy Wolandowi jako tajemniczy konsultant i tłumacz. |
Diabły z powieści Bułhakowa różnią się od innych wyobrażeń szatana znanych z literatury. Nie czyhają na dusze grzeszników, do Moskwy przybyły po prostu zorganizować bal dobroczynny dla potępieńców. Okazuje się, że potrafią czynić również dobro i naprawić piekielne życie w Moskwie (to z woli Wolanda Mistrz uwalnia pokutującego Piłata, a dzięki jego łasce Małgorzata ratuje ukochanego).
Wartości moralne zaakcentowane w powieści:
– | prawda (służył jej Jeszua); |
– | miłość (wątek Mistrza i Małgorzaty; Jeszua i jego bezwarunkowa miłość do ludzi); |
– | uczciwość (kary za łapówkarstwo itd.); |
– | odwaga (zaprzedanie się diabłu przez Małgorzatę); |
– | wierność ideałom (Mistrz i Małgorzata); |
– | sprawiedliwość (sprawiedliwe potraktowanie Piłata, Mistrza i Małgorzaty); |
– | miłosierdzie (pokazane na balu u szatana). |
Związki z Faustem:
– | motto (Więc kimże w końcu jesteś? – Jam częścią tej siły, która wiecznie zła pragnąc, wiecznie czyni dobro); |
– | kryptocytaty (nieujęte w cudzysłów: Więc oto jestem, Podobne należy leczyć podobnym); |
– | imię Małgorzaty (ukochanej Fausta); |
– | problematyka dobra i zła. |
Różnice:
Nie Mistrz paktuje z diabłem, lecz Małgorzata, nie ponosi za to kary i nie jest potępiona. Inna jest też koncepcja szatana.
Budowa powieści:
Powieść oparta jest na znanej zasadzie konstrukcyjnej – "powieść w powieści", dzieje głównych bohaterów przeplatane są fragmentami powieści Mistrza – ewangelią według Bułhakowa. Mistrz i Małgorzata to powieść realistyczna z wątkiem miłosnym, w którą wkomponowane są motywy baśniowe i motyw kryminalny. Część o Chrystusie to powieść psychologiczna. Niektórzy krytycy zaliczają powieść do gatunku science fiction. Jest to tzw. mannipeja, czyli mieszana forma, powieść wielogatunkowa. Styl narracji jest gawędziarski, humorystyczny, felietonistyczny, ironiczny (kiedy mówi o rzeczywistości). W scenach biblijnych – prosty, oszczędny, poważny. Powieść Mistrz i Małgorzata zaliczana jest do arcydzieł literatury światowej.