Aleksander Jagiellończyk
Aleksander Jagiellończyk (1461–1506), wielki książę litewski od 1492 r., król polski od 1501 r., syn Kazimierza Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki; z dynastii Jagiellonów. Jako władca litewski toczył w latach 1492–94 i 1500–03 z Moskwą wojny, w wyniku których Litwa utraciła znaczne obszary na wschodzie. Klęski te skłoniły Litwinów do szukania wsparcia w Polsce. W 1499 r. zawarta została unia polsko-litewska w Wilnie, gdzie ustalono, że oba państwa będą udzielać sobie wzajemnej pomocy przeciw wrogom zewnętrznym. Po śmierci Jana Olbrachta (1501), Aleksander Jagiellończyk został powołany na tron polski. Rządy w Polsce rozpoczął od poważnych ustępstw wobec możnowładztwa, wystawiając akt mielnicki (1501), oddający całokształt spraw państwowych senatowi i stojącemu na czele senatu królowi. Spowodowało to ostry sprzeciw szlachty, na czele z Janem Łaskim, szczególnie że gdy król udał się na Litwę, magnateria nie potrafiła właściwie zarządzać państwem. Aleksander, powróciwszy do kraju po zawarciu rozejmu z Moskwą (1503), zwrócił się ku szlachcie aby odzyskać uprawnienia a także ograniczyć władzę możnowładców. Na sejmie w Piotrkowie (1504) zakazano łączenia wysokich godności w jednym ręku (incompatibilia), a rok później, w czasie sejmu radomskiego (1505), uchwalono konstytucję Nihil novi, obalającą akt mielnicki i zakazującą królowi wydawania ustaw bez zgody izby poselskiej i senatu. Otworzyło to szlachcie drogę do uzyskania przewagi w państwie. W 1506 r. zatwierdzony został przez Aleksandra tzw. Statut Łaskiego. Był to bardzo istotny dla określenia ustroju państwa, zbiór praw i przywilejów, opracowany przez Jana Łaskiego, kanclerza wielkiego koronnego i arcybiskupa gnieźnieńskiego. Aleksander Jagiellończyk zmarł w Wilnie w 1506 roku. WAŻNE DATY: | 1492-94 | – | wojna litewsko-moskiewska | 1499 | – | unia Polski i Litwy w Wilnie | 1500-03 | – | wojna litewsko-moskiewska | 1501 | – | koronacja Aleksandra na króla Polski | 1501 | – | wystawienie aktu mielnickiego | 1505 | – | konstytucja Nihil novi | 1506 | – | ogłoszenie Statutu Łaskiego | | | |
|
|