Aleksander III Macedoński, zw. Wielkim
(356–323 r. przed Chr.)

Aleksander Wielki 

WCZESNE LATA:
Aleksander urodził się w Pelli, stolicy Macedonii, latem, 356 lat przed Chr. Był najstarszym synem Filipa II i Olimpias, księżniczki Epiru. Otrzymał staranne wykształcenie, przez trzy lata jego nauczycielem był słynny grecki filozof Arystoteles. Już jako dziecko wykazywał się odwagą i wyobraźnią, marzył o wielkich i chwalebnych czynach przewyższających dokonania greckich herosów. Urodziwy, rycerski i śmiały młodzieniec wyróżniał się wśród swoich rówieśników. W wieku 9 lat miał ujarzmić dzikiego rumaka, którego nikt inny nie potrafił dosiąść, a którego z powodu szerokiego łba nazwano Bucefałem (od gr. boukephalos – bykogłowy). Po ujarzmieniu dzikiego konia przez młodego księcia, jego ojciec miał powiedzieć: Mój synu, szukaj sobie równego mocarstwa, Macedonia jest dla ciebie za ciasna. Od tego czasu Bucefał stał się ulubionym koniem Aleksandra. Już w wieku 16 lat Aleksander dowodził oddziałami macedońskimi, walcząc z Trakami, a dwa lata później skutecznie dowodził jazdą w bitwie pod Cheroneą (338 przed Chr.), dzięki której Filip II zapewnił sobie hegemonię w Grecji. Po zamordowaniu króla Filipa II przez Pauzaniasza (336 przed Chr.), 20-letni Aleksander objął tron macedoński. Odparł ataki plemion iliryjskich i trackich oraz stłumił bunty niepokornych miast greckich. Surowo ukarał Teby – kilka tysięcy mieszkańców zamordowano, wiele tysięcy sprzedano w niewolę, a samo miasto zrównano z ziemią. Taki pokaz siły skutecznie odstraszył inne miasta od chęci buntowania się przeciw młodemu władcy. Aleksander mógł wtedy podjąć, planowaną jeszcze przez Filipa II, wyprawę przeciw odwiecznemu wrogowi Grecji – Persji, która choć była już w tym czasie nieco osłabiona, nadal pozostawała potężna i groźna. 



Maszerująca armia Aleksandra Wielkiego

AZJA MNIEJSZA:
Jako hegemon Związku Korynckiego, wiosną roku 334 przed Chr. Aleksander, stojąc na czele 35-tysięcznej armii, przeprawił się przez Hellespont (Dardanele) i wkroczył do Azji Mniejszej, aby wyzwolić Jonię. Perscy satrapowie najbliższych prowincji wystawili przeciw niemu swe wojska, ale Aleksander pobił je nad rzeką Granikos (334 przed Chr.) i ruszył dalej wzdłuż zachodniego wybrzeża. Wkrótce opanował całą Anatolię. Gdy zajął miasto Gordion, przy pomocy swego miecza rozciął nierozwiązywalny węzeł w rydwanie króla Midasa. Legenda głosiła, że osoba, która znajdzie sposób na rozsupłanie sznura obejmie władzę nad całą Azją.

FENICJA I EGIPT:
Opanowawszy Cylicję w południowo-wschodniej części Azji Mniejszej, Aleksander skierował się na południe ku Fenicji i zmierzył się pod Issos (333 przed Chr.) z co najmniej kilkukrotnie liczebniejszą armią perską dowodzoną osobiście przez króla Dariusza III. Początkowo wyrównana bitwa rozstrzygnęła się dzięki szarży jazdy macedońskiej, na czele której stanął sam Aleksander Wielki. Przerażony Dariusz rzucił się do ucieczki, a za nim perscy żołnierze. Uczynili to w takim pośpiechu, że pozostawili na polu walki matkę, żonę i dzieci Dariusza, które dostały się do niewoli. Aleksander, który potrafił być okrutny dla pokonanych, tym razem okazał litość – uwięzioną rodzinę królewską, podobnie jak innych jeńców, potraktował z szacunkiem. Dobrym traktowaniem chciał przeciągnąć niedawnych wrogów na swoją stronę. By wyeliminować zagrażającą Grecji flotę perską, Aleksander uderzył na Fenicję. Po 7-miesięcznym oblężeniu zajął Tyr, a następnie podbił Egipt (332 przed Chr.). U ujścia Nilu założył nowe miasto – Aleksandrię, które wkrótce stać się miało jednym z najważniejszych ośrodków handlowych i naukowo-kulturalnych starożytnego świata.



Bitwa pod Issos – mozaika posadzkowa z Pompejów (I wiek przed Chr.)

MEZOPOTAMIA:
Po zniszczeniu nieprzyjacielskiej floty Aleksander wyruszył w głąb imperium perskiego. Przekroczył Eufrat i Tygrys i doprowadził do bitwy pod Gaugamelą (331 przed Chr.), gdzie walczył z ponad dwukrotnie liczebniejszą armią dowodzoną przez Dariusza III. O losach bitwy ponownie zadecydowała szarża jazdy pod dowództwem Aleksandra. I tym razem król perski ratował się ucieczką z pola walki, armia perska została rozbita. Po tym zwycięstwie Aleksander zdobył Babilon, który ustanowił stolicą swojego imperium, opanował Mezopotamię, a następnie przejął perski skarbiec w Suzie.



Bitwa pod Gaugamelą ”, fragment obrazu C. Le Brun (Luwr)

PERSJA:
Po raz kolejny opór perskiej armii został złamany na Przełęczy Perskich Wrót (330 przed Chr.), po czym Aleksander zajął Persepolis, które następnie zostało splądrowane i spalone. Opanowawszy Persję właściwą, Aleksander ogłosił się jej władcą. Kiedy dogonił uciekającego do Baktrii króla Dariusza III, ten już konał, uśmiercony zdradziecko przez dworzanina Bessosa, który chciał w ten sposób zaskarbić sobie łaskę nowego króla. Jednak Aleksander okazał szacunek zamordowanemu Dariuszowi, a Bessosa w okrutny sposób pozbawił życia. Śmierć Dariusza III była końcem monarchii Achemenidów. Aleksander wyprawił się na północ i dalej na wschód, gdzie w ciągu kolejnych trzech lat toczył ciężkie boje w Baktrii i Sogdianie i zakładał wiele miast, których nazwy nadawane były od jego imienia. Podbój tych ziem zakończył w roku 327 przed Chr. W tym samym roku ożenił się z Roksaną, księżniczką Sogdiany.

INDIE I BABILON:
Po skierowaniu armii na południe Aleksander dotarł do Indusu. W krwawej bitwie nad rzeką Hydaspes (326 przed Chr.) pokonał króla Indii Porosa, który wystawił do walki 200 bojowych słoni. Aleksander chciał kontynuować swą kampanię, jednak wyczerpane, buntujące się wojsko zmusiło go do odwrotu. Do Babilonu dotarł w 324 przed Chr. Nagła śmierć Aleksandra (323 przed Chr.), spowodowana prawdopodobnie infekcją, położyła kres jego dalszym podbojom. Niedługo potem jego ogromne, wielonarodowościowe państwo rozpadło się, podzielone między dowódców–diadochów.



Bitwa pod Hydaspes

Aleksander Wielki podczas trwającej 11 lat kampanii wojennej nie przegrał żadnej bitwy, mimo że wielokrotnie musiał zmagać się z przeważającymi liczebnie wojskami nieprzyjaciela. Był znakomitym strategiem i taktykiem wojskowym. Potrafił koordynować działania piechoty, jazdy i wojsk inżynieryjnych na wielką skalę. Oprócz tego był zdolnym politykiem, organizatorem i administratorem. Na podbijanych przez siebie terytoriach osadzał Greków i Macedończyków, którzy przyczyniali się do szerzenia języka i kultury greckiej, ale na wysokich urzędników mianował również przedstawicieli ludności miejscowej, ponieważ nie zamierzał niszczyć rdzennej kultury, religii i obyczajów. Dążył do połączenia grecko-macedońskich i perskich elit, chciał, aby porzuciły dawne uprzedzenia i razem współpracowały. Sam w 324  przed Chr. wziął za żonę księżniczkę perską i zorganizował w Suzie masowy ślub dla ok. 10 tysięcy Greków i Macedończyków z kobietami perskimi. Aleksander w ostatnich latach życia zaczął nosić strój perski i wprowadził na dworze orientalny styl władzy (m.in. kazał, aby składano mu pokłony), czym zraził do siebie część swych greckich towarzyszy. Aleksander nie był pozbawiony słabości, wiadomo że miał gwałtowną naturę, a ponadto skłonność do nadużywania alkoholu, co w połączeniu dawało często żałosne efekty. Zdarzało się, że pod wpływem alkoholu dopuszczał się haniebnych czynów, których po wytrzeźwieniu żałował (np. pewnego razu, gdy był pijany zabił w gniewie swego przyjaciela Klejtosa, który uratował mu życie nad Granikos). Wady te jednak nie przeszkadzały Aleksandrowi w odnoszeniu oszałamiających sukcesów na polu militarnym i politycznym. Jednym z najważniejszych skutków podbojów Aleksandra Wielkiego była wielka ekspansja greckiej kultury na zajętych terytoriach i rozprzestrzenianie się helleńskich ideałów i wzorów.









Wizerunek Aleksandra Wielkiego
z ok. 280 r. przed Chr.



WAŻNE DATY:
(lata przed Chrystusem)

336

objęcie przez Aleksandra tronu macedońskiego po śmierci ojca, Filipa II

334

początek wyprawy do Azji Mniejszej przeciw Persji, zwycięstwo w bitwie nad rzeką Granikos (Granik)

333

zdobycie Gordon, przecięcie węzła gordyjskiego, zwycięstwo Aleksandra nad królem perskim Dariuszem III w bitwie pod Issos

332

podbój Fenicji i Egiptu

331

bitwa pod Gaugamelą, opanowanie Mezopotamii i Persji właściwej, zajęcie Persepolis, ogłoszenie Aleksandra królem Persji

327

ślub Aleksandra z Roksaną, księżniczką z Sogdiany, początek wyprawy do Indii

326

zwycięstwo nad królem Indii Porosem w bitwie nad rzeką Hydaspes

325

bunt oddziałów wojskowych Aleksandra, zmuszający go do odwrotu

323

nagła śmierć Aleksandra w Babilonie

 

 


Piechota Aleksandra Wielkiego składała się głównie z ciężkozbrojnych hoplitów wyposażonych w długie 4-metrowe włócznie zw. sarissami. Walczyła w szyku falangi macedońskiej ulepszonej przez Aleksandra, który zmienił jej uzbrojenie i ustawienie w boju. Często stosował szyk ukośny falangi (rys. 1), która miażdżyła słabsze prawe skrzydło falangi nieprzyjaciela i rozbijała jego formację, zmuszając do odwrotu.


Falanga macedońska z charakterystycznym ustawieniem pik przez piechurów – pierwsze szeregi poziomo, kolejne ku górze. Taka formacja była niezwykle silna i skuteczna w walce

Jazda Aleksandra Wielkiego, wspierająca falangę piechoty, często formowana była w kształt klina (rys. 2), na czele którego stał dowódca. W takim szyku uderzał on na falangę nieprzyjaciela, rozbijając jej szeregi. Elitarnym oddziałem kawalerii Aleksandra byli  hetajrowie –  korpus złożony z młodych arystokratów macedońskich.

 






Oficer jazdy Aleksandra Wielkiego






rys. 1. Szyk ukośny falangi Aleksandra Wielkiego



rys. 2. Jazda Aleksandra Wielkiego

powrót do początku strony