___________

Ukształtowanie pionowe powierzchni Ziemi (litosfery) jest wynikiem złożonej przeszłości geologicznej. Procesy geologiczne, które ukształtowały (i kształtują nadal) obraz naszej planety przedstawione są w rozdziale Geologiczne procesy wewnętrzne i zewnętrzne.

Elementy pionowego ukształtowania lądu:
góry, wyżyny, niziny, depresje, szelf, stok kontynentalny.

Elementy pionowego ukształtowania dna oceanu:
głębie oceaniczne, grzbiety oceaniczne, rowy oceaniczne.

Góry – obszary położone wysoko nad poziomem morza o bardzo urozmaiconej powierzchni (duże różnice wysokości względnych); powstały w wyniku procesów górotwórczych.

Wyżyny – obszary wzniesione ponad 300 m n.p.m.; charakteryzują się mniejszymi niż góry różnicami wysokości względnych; powierzchnia wyżyny jest na ogół falista, pagórkowata.

Uwaga!!! Niektóre obszary wyżynne osiągają wyższe wysokości bezwzględne niż góry – o tym, że zaliczamy je do wyżyn decyduje charakter powierzchni (wartości wysokości względnych); przykładem może być Tybet, którego powierzchnia leży na wysokościach często przekraczających 5000 m n.p.m. (wyżej od Alp, będących najwyższymi górami Europy); jednak ze względu na mniejsze wysokości względne zaliczany jest do wyżyn.

Niziny – obszary położone do wysokości 300 m n.p.m.; ich powierzchnia jest zazwyczaj równinna, lekko falista, rzadziej pagórkowata.

Depresje – obszary leżące poniżej poziomu morza, ale nie zalane wodą; ich występowanie najczęściej związane jest z zapadliskami tektonicznymi lub osuszanymi terenami nadmorskimi; depresja zalana wodą nazywana jest kryptodepresją.

Szelf – obszary lądowe zalane wodami mórz i oceanów, łagodnie zanurzające się do głębokości około 200 m.

Stok kontynentalny – stromo nachylona powierzchnia (do 15°) łącząca szelf z dnem oceanów; miejscami stoki mogą być porozcinane głębokimi podmorskimi kanionami.

Uwaga!!! Szelf i stok kontynentalny, pomimo że znajdują się pod powierzchnią wszechoceanu, zaliczane są do obszarów lądowych i stanowią podstawę, czyli cokół kontynentu (patrz rozdział: Rozmieszczenie lądów i oceanów).

rzeźba dna morskiego

Głębie oceaniczne (baseny oceaniczne) – rozległe obszary dna oceanicznego rozpościerające się na głębokości od 4000 do 6000 m; zajmują ponad połowę powierzchni Ziemi (około 70% dna oceanicznego); współczesne badania wykazały, że powierzchnia dna oceanów – podobnie jak lądów – jest silnie urozmaicona.

Grzbiety oceaniczne – wielkie podmorskie systemy wzniesień powstające w strefach ryftowych; w niektórych miejscach ich szczyty znajdują się ponad powierzchnią wody i są wtedy wyspami.

Rowy oceaniczne – wąskie, bardzo długie i głębokie (przeważnie ponad 7000 m) rozcięcia w dnie oceanicznym, które tworzą się w strefach subdukcji.

Krzywa hipsograficzna jest wykresem przedstawiającym udział w powierzchni Ziemi poszczególnych wysokości bezwzględnych.

powrót na początek strony

UKSZTAŁTOWANIE PIONOWE LITOSFERY