Elżbieta I
(ur.1533 R., zm.1603 R.)

Królowa Anglii od 1558 r. Ostatnia z dynastii Tudorów. Była córką Henryka VIII i jego drugiej żony Anny Boleyn. Przyrodnia siostra Edwarda VI i Marii I.

Elżbieta urodziła się w 1533 r. w Greenwich koło Londynu. Po śmierci matki (1536) uznana została przez Henryka VIII za dziecko z nieprawego łoża. W późniejszym czasie król przywrócił jej prawo do dziedziczenia tronu (jako trzeciej w kolejności, po Edwardzie VI i Marii I). Po śmierci ojca (1547) była pod opieką Katarzyny Parr, ostatniej żony Henryka VIII. Elżbieta została wychowana w duchu wiary protestanckiej, w młodości otrzymała także staranne wykształcenie. Nauka nie sprawiała jej żadnych problemów, była dzieckiem bardzo zdolnym i inteligentnym, biegle władała kilkoma językami.

Po śmierci Marii I zwanej "Krwawą Mary", która w czasie swego 5-letniego panowania podejmowała ostre i zdecydowane kroki mające na celu przywrócenie katolicyzmu w Anglii, w 1558 r. na tron wstąpiła Elżbieta I, skupiająca wokół siebie opozycję protestancką. Nowa królowa stanęła przed wieloma problemami i trudnościami: kraj gospodarczo i politycznie podupadł, trwały waśnie religijne i narodowościowe, polityka zagraniczna Anglii była mocno zaniedbana (na tle hiszpańskiej hegemonii w Europie). Wspierana przez swego pierwszego ministra i głównego doradcę –  Williama Cecila, lorda Burghley, Elżbieta I przystąpiła do porządkowania spraw wewnętrznych i umacniania angielskich wpływów poza granicami kraju.

W 1559 r. Elżbieta reaktywowała prześladowany za Marii I Kościół anglikański, po czym usunęła z urzędów biskupów katolickich. Początkowo królowa była dość tolerancyjna wobec katolicyzmu, odrzucała natomiast wprowadzenie radykalnych reform kalwińskich, jakich żądali purytanie. Bunty i spiski szlachty katolickiej, wspieranej przez Hiszpanię, a następnie bulla Piusa V zwalniająca poddanych angielskich ze złożenia przysięgi wierności władczyni, doprowadziły Elżbietę I do zastosowania represji wobec katolików w Anglii. Zostali oni pozbawieni praw politycznych, m.in. zakazano im sprawowania jakichkolwiek urzędów, nie mogli być także wybierani do parlamentu.

W 1567 r. katolicka królowa Szkocji Maria Stuart, po długotrwałych sporach z kalwińską szlachtą, abdykowała i zbiegła do Anglii, gdzie ponowiła swe roszczenia do korony angielskiej. Rok później (1568) Maria Stuart, wokół której zaczęła skupiać się katolicka opozycja, została z polecenia Elżbiety I uwięziona. Ekskomunika Elżbiety ogłoszona przez papieża Piusa V spotęgowała prześladowania angielskich katolików.

W polityce zagranicznej Elżbieta I umiejętnie kierowała rywalizacją Hiszpanii i Francji. Z czasem jednak stosunki angielsko-hiszpańskie uległy systematycznemu pogorszeniu. Król Hiszpanii, Filip II, otwarcie wspierał angielskich katolików, a Elżbieta II dążyła do podważenia hiszpańskiej hegemonii na morzu i w handlu z koloniami w Ameryce. Królowa wspierała przy tym korsarskie wyprawy angielskich żeglarzy (szczególnie Francisa Drake'a) nękające hiszpańską flotę i porty w koloniach. Za zgodą Elżbiety, Drake wielokrotnie łupił hiszpańskie statki, także podczas podróży dookoła świata trwającej w latach 1577–80.

W 1585 r. Anglicy podjęli próbę założenia w Ameryce Północnej pierwszej kolonii, nazwanej na cześć niezamężnej królowej – Wirginią. Próba ta ostatecznie zakończyła się jednak niepowodzeniem, a los ponad stu pozostałych w kolonii osadników nigdy nie został poznany. Prawdopodobnie wyginęli na skutek głodu, chorób i walk z Czirokezami.

Francis Drake –  pirat w służbie Elżbiety I

W 1585 r. Elżbieta I udzieliła pomocy Niderlandzkim Stanom Generalnym w ich walce z Hiszpanią, co jeszcze bardziej zaostrzyło stosunki z tym państwem.

8 II 1587 r. na zamku Forthheringhay na rozkaz królowej stracona została Maria Stuart. Fakt ten przyspieszył wybuch otwartego konfliktu zbrojnego między Hiszpanią i Anglią. Wysłana przez Filipa II na podbój Anglii flota wojenna liczyła ok. 130 okrętów (w większości wielkich jednostek). Anglicy przeciwstawili jej 197 mniejszych statków, za to bardziej zwrotnych, o większej sile ognia i zasięgu dział. Latem 1588 r. dowodzona m.in. przez Francisa Drake'a i sir Waltera Raleigha flota angielska w kilku bitwach u wybrzeży Anglii, a zwłaszcza na kanale La Manche, zadała wielkie straty hiszpańskiej Wielkiej Armadzie, która następnie rozproszyła się i częściowo zatonęła w czasie burzy. Po klęsce armady dominacja hiszpańska na morzu została złamana, co dało początek szybkiemu rozwojowi angielskiego handlu i żeglugi. Tym samym otworzyła się dla Anglii droga do potęgi morskiej i kolonialnej. 

Hiszpańska Wielka Armada w starciu z flotą angielską

Elżbieta I uznawana jest za jednego z najwybitniejszych władców angielskich. W czasie jej panowania nastąpił rozkwit gospodarczy, m.in. rozbudowano flotę, założono Royal Exchange – Giełdę Londyńską (1570), wspierane były kampanie handlowe. Okres rozkwitu przeżywała także angielska literatura, nauka i sztuka (epoka elżbietańska). Elżbieta I była władczynią o silnej osobowości, potrafiącą umiejętnie dobierać sobie doradców w kierowaniu państwem.

Elżbieta I na polowaniu

Rządząca przez 45 lat królowa zmarła w Richmond w 1603 r. Jej następcą został król Szkocji, Jakub VI, syn Marii Stuart. Tym samym Anglia, Szkocja i Irlandia połączone zostały unią personalną.

WAŻNE DATY:

1558 – koronacja Elżbiety I na królową  Anglii 1559 – reaktywacja Kościoła anglikańskiego 1568 – uwięzienie Marii Stuart 1570 – założenie Giełdy w Londynie 1577–1580 – wyprawa Francisa Drake'a dookoła świata 1585 – pomoc Anglii udzielona Niderlandzkim Stanom Generalnym w walce z Hiszpanią 1587 – ścięcie Marii Stuart 1588 – klęska hiszpańskiej Wielkiej Armady 1603 – śmierć Elżbiety I

powrót do początku strony