Michaił Siergiejewicz Gorbaczow
(ur. 1931 R.)

Polityk radziecki i rosyjski, działacz Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego (KPZR). Ostatni sekretarz generalny tej partii, prezydent Związku Radzieckiego w latach 1990–91, laureat pokojowej Nagrody Nobla.

Urodził się 2 III 1931 r. w Priwolnoje w Stawropolskim Kraju w rodzinie chłopskiej pracującej w kołchozie – rolniczej spółdzielni produkcyjnej. W 14 roku życia Michaił także rozpoczął pracę w kołchozie i jednocześnie został członkiem komsomołu (Kommunisticzeskij Sojuz Mołodioży) – komunistycznej organizacji młodzieżowej w ZSRR.

W 1950 r. Gorbaczow rozpoczął studia prawnicze na uniwersytecie im. Łomonosowa w Moskwie. Dwa lata później (1952) został członkiem KPZR, działał jako funkcjonariusz partyjnej młodzieżówki. Studia w Moskwie ukończył w 1955 r. po czym wrócił w rodzinne strony, gdzie kontynuował działalność komsomolską i partyjną.

W latach 1964–67 studiował w Stawropolu rolnictwo, po czym otrzymał dyplom inżyniera rolnictwa. W 1971 r. został członkiem Komitetu Centralnego (KC) KPZR. Od 1978 r. pełnił funkcję sekretarza KC partii do spraw rolnictwa. Od 1980 r. był członkiem Biura Politycznego KPZR.

W latach 1982–84 Gorbaczow był bliskim współpracownikiem i doradcą Jurija W. Antropowa, kiedy ten stał na czele partii i państwa radzieckiego. Po śmierci Antropowa (1984) kandydatura Gorbaczowa był brana pod uwagę przy obsadzaniu stanowiska I sekretarza KPZR, jednak wybrano wówczas 72-letniego, schorowanego Konstantina Czernienkę. Kiedy Czernienko zmarł (III 1985) Komitet Centralny KPZR jednogłośnie wybrał 54-letniego M. Gorbaczowa na sekretarza generalnego partii.         

W dziedzinie polityki wewnętrznej Gorbaczow głosił potrzebę zmian i wprowadzenia reform mających unowocześnić państwo i gospodarkę radziecką, a także zliberalizować życie polityczne w ZSRR.

W polityce zagranicznej dążył do odprężenia i pokojowego współistnienia supermocarstw. Zdawał sobie bowiem doskonale sprawę, że Związek Radziecki nie był w stanie dotrzymać kroku Amerykanom w nakręcanym przez prezydenta USA – Ronalda Reagana – wyścigu zbrojeń. Mało wydolna i nienowoczesna gospodarka radziecka borykała się z coraz większymi problemami, a w dziedzinie nowoczesnych technologii, w tym także militarnych, w coraz większym stopniu ustępowała stronie amerykańskiej. ZSRR będąc potęgą militarną, nie miał solidnego zaplecza gospodarczego i w rzeczywistości był "kolosem na glinianych nogach".

24 VI 1986 r. w elektrowni atomowej w Czarnobylu (Ukraińska SRR) miała miejsce – największa w historii pokojowego wykorzystania energii atomowej – katastrofa. Awaria przestarzałego reaktora, którego rdzeń zawierał duże ilości grafitu, płonącego w czasie wypadku, spowodowała trudne do oszacowania szkody dla środowiska naturalnego. Radioaktywne skażenie objęło duże obszary Europy, a podwyższony poziom promieniowania odnotowano nawet w USA i Japonii. Władze radzieckie poinformowały państwa zachodnie o wypadku dopiero po trzech dniach.

Zniszczony reaktor w elektrowni atomowej w Czarnobylu

W I 1987 r. Gorbaczow, podczas plenum KC KPZR w Moskwie, wygłosił referat O przebudowie i polityce kadrowej partii. Zainicjowana została polityka "głasnosti" (jawności) i "pierestrojki" (przebudowy), mająca doprowadzić do ograniczonej demokratyzacji życia politycznego i liberalizacji gospodarczej. Wkrótce w kraju złagodzona została cenzura i zezwolono na dość swobodną działalność środowisk kulturalnych.

Nowy styl rządzenia Gorbaczowa spowodował, że przywódca radziecki osiągnął na Zachodzie dużą popularność.

8 XII 1987 r. M. Gorbaczow i prezydent USA – R. Reagan podpisali w Waszyngtonie historyczny układ o całkowitej likwidacji rakiet średniego zasięgu w Europie. Układ ten, choć dotyczył jedynie niewielkiej części arsenałów obu państw, to stanowił wielki krok ku zaprzestaniu wyścigu zbrojeń i odstąpieniu od polityki wzajemnego zastraszania trwającej od początku "zimnej wojny". 

M. Gorbaczow i R. Reagan

Polityka prowadzona przez Gorbaczowa umożliwiła przemiany ustrojowe i gospodarcze w pogrążonej w kryzysie Polsce, a następnie w innych krajach Europy środkowej oraz uniezależnienie się ich od Związku Radzieckiego.

W II 1989 r. armia radziecka wycofana została z Afganistanu po trwającej 9 lat interwencji.

W początkach 1990 r. Gorbaczow wyraził zgodę na zjednoczenie Niemiec, co oficjalnie nastąpiło w XI 1990 r.

M. Gorbaczow i jego żona Raisa

W II 1990 r. Gorbaczow został pierwszym, i jak się później okazało jedynym, prezydentem Zawiązku Radzieckiego. Pełniąc ten urząd opowiadał się za zachowaniem jedności terytorialnej ZSRR, jednak pod wpływem przemian w Europie środkowej gwałtownie nasiliły się dążenia odśrodkowe i niepodległościowe. W III 1990 r. Litwa pierwsza ogłosiła deklarację niepodległości, następnie uczyniły tak Łotwa i Estonia. Wkrótce w ich ślady poszły inne republiki radzieckie. Sytuacja zaczęła wymykać się spod kontroli władz centralnych. Dodatkowe trudności sprawiał pogłębiający się kryzys gospodarczy. Połowiczne reformy w tej dziedzinie nie przynosiły spodziewanych rezultatów. Nastąpił gwałtowny spadek popularności Gorbaczowa w kraju, narastał konflikt między nim a liderem demokratów – Borysem Jelcynem.

M. Gorbaczow i B. Jelcyn

31 III 1991 r., po 30 latach istnienia, rozwiązany zastał Układ Warszawski – sojusz wojskowy państw bloku radzieckiego, a w VI 1991 r. przestała istnieć Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej (RWPG).

W VI 1991 r. w demokratycznych wyborach Borys Jelcyn został wybrany prezydentem Federacji Rosyjskiej. Zaniepokojeni sukcesami demokratów komuniści z wiceprezydentem ZSRR – G. Janajewem, pełniącym w tym czasie także funkcję ministra obrony i szefa KGB, jawnie wystąpili przeciw Gorbaczowowi i jego polityce. W VIII 1991 r. dokonano próby zamachu stanu i obalenia Gorbaczowa (tzw. pucz moskiewski). Czołgi pojawiły się ulicach Moskwy a także w strategicznych miejscach na Litwie, Łotwie i Estonii. Część wojska, która nie przystąpiła do puczu stanęła w obronie Jelcyna, który schronił się wraz ze współpracownikami w gmachu parlamentu. Nieudolny pucz zakończył się już po kilku dniach. Gorbaczow powrócił do Moskwy, ale prawdziwym triumfatorem okazał się Jelcyn, który wkrótce, mimo sprzeciwu Gorbaczowa, zdelegalizował KPZR.

Związek Radziecki nieuchronnie zmierzał ku upadkowi. 8 XII 1991 r. Rosja, Ukraina i Białoruś ogłosiły rozpad ZSRR i zadeklarowały utworzenie Wspólnoty Niepodległych Państw (WNP). 25 XII 1991 r. Gorbaczow zrezygnował ze stanowiska prezydenta ZSRR. Z dniem 31 XII 1991 r. Związek Radziecki oficjalnie przestał istnieć.

Michaił Gorbaczow –  ostatni sekretarz generalny KPZR

Po kilku latach Michaił Gorbaczow bez powodzenia próbował powrócić na rosyjską scenę polityczną.

W Rosji postrzegany jest dziś jako polityk kontrowersyjny. Przez wielu uznawany za człowieka, który doprowadził do upadku imperium radzieckiego, ale inni uważają, że zasłużył się dla Rosji i jej obecnej pozycji w świecie. Niezaprzeczalnie on sam i prowadzona przez niego polityka doprowadziła, w sposób zamierzony czy też nie, do ogromnych zmian w Europie środkowej i wschodniej, a następnie upadku komunizmu na Starym Kontynencie.

W 1990 r. M. Gorbaczow został uhonorowany pokojową Nagrodą Nobla.

WAŻNE DATY:

1952 – wstąpienie Gorbaczowa do KPZR 1955 – ukończenie studiów prawniczych w Moskwie 1971 – mianowanie Gorbaczowa członkiem KC KPZR 1980 – mianowanie Gorbaczowa członkiem Biura Politycznego KC KPZR 1982–84 – współpraca z I sekretarzem partii – J. Antropowem 1985 – wybór Gorbaczowa na sekretarza generalnego KPZR 1987 – początek polityki "głasnosti" i "pierestrojki"; radziecko-amerykański układ o likwidacji pocisków średniego zasięgu w Europie (8 XII) 1989 – wyjście wojsk radzieckich z Afganistanu (III); początek zmian ustrojowych w Europie środkowej 1990 – Gorbaczow prezydentem ZSRR (II); ogłoszenie niepodległości przez państwa bałtyckie, początek rozpadu Związku Radzieckiego; pokojowa Nagroda Nobla dla Gorbaczowa 1991 – likwidacja Układu Warszawskiego (III); rozwiązanie RWPG (VI); nieudany pucz moskiewski (VIII); rezygnacja Gorbaczowa ze stanowiska prezydenta ZSRR; upadek Związku Radzieckiego (XII)

powrót do początku strony