SFRAGISTYKA

sfragistyka (łac. sigillografia) – nauka pomocnicza historii zajmująca się badaniem pieczęci jako źródeł historycznych, ich znaczenia, historii, rodzajów, funkcji itp.; ściśle związana z dyplomatyką i heraldyką; jako odrębna nauka wykształciła się po koniec XIX w.

pieczęć – (łac. sigillum), znak wytłoczony przy pomocy twardego stempla w metalu, wosku lub innej masie plastycznej, będący znakiem rozpoznawczym i własnościowym osoby fizycznej lub prawnej, stanowiący istotny element dokumentu, służący do jego legalizacji (uwierzytelnienia), nadania mocy prawnej, a jednocześnie do zamykania i zabezpieczenia pisma tak, aby chronić je przed otwarciem przez osoby niepowołane.

tłok (stempel, typariusz) – to forma do wyciskania pieczęci, którą wykonywano odcisk pieczętny, czyli właściwą pieczęć.

historia:
Pieczęcie używane były już w III tys. przed Chr. w Mezopotamii. Najstarsze tłoki pieczętne pochodzą z Babilonii, miały kształt walców kamiennych, na których powierzchni był wycięty wklęsło obraz, a potem również pismo, odciskiwane następnie na glinianych tabliczkach.

Powyżej: Pieczęć babilońska z ok. 2200 r. przed Chr.

W starożytnej Grecji pieczętowano tabliczki woskowe, posługiwano się w tym celu sygnetami z wprawionymi kamieniami – gemmami. Oprócz sygnetów używano również tzw. sfragis, tj. tłoków pieczętnych rżniętych w kamieniu, zawieszanych na łańcuchu i noszonych na szyi (stąd nazwa sfragistyka). Używanie pieczęci przejęli od Greków starożytni Rzymianie. U ludów germańskich, od czasów Karolingów, pieczęć stawała się głównym środkiem stwierdzającym autentyczność dokumentów. W cesarstwie bizantyjskim rozpowszechniło się używanie pieczęci metalowych, ołowianych lub złotych, tzw. bulli. Tę formę przejęli papieże na Zachodzie i używali pieczęci ołowianych, które następnie przywieszali do swych dokumentów, zwanych dlatego bullami.

Powyżej: Bulla papieża Urbana VI z 1384 r. (dokument zezwalający na budowę klasztoru Karmelitów w Strzegomiu) opatrzona właściwą pieczęcią

Rzeźba pieczęci składa się z dwóch części:
a) głównego przedmiotu w postaci obrazowego lub graficznego znaku
b) napisu w otoku pieczęci – legendy

Rodzaje dawnych polskich pieczęci:

– pieczęcie monarsze:
1. majestatyczna, najstarsza Władysława Hermana z ok. 1100 r.
2. piesza, najstarsza na Śląsku Bolesława Wysokiego z II poł. XII w.
3. konna, w Polsce od poł. XII w.