Strona ofertowa Wydawnictw Edukacyjnych WIKING
Jesteś
gościem portalu
Strona główna portalu
http://www.wiking.edu.pl/article.php?id=621
http://www.wiking.edu.pl/article.php?id=440
http://www.wiking.edu.pl/article.php?id=110
http://www.wiking.com.pl/index.php?site=testy_gim_historia_roz_1
http://www.wiking.edu.pl/article.php?id=348
http://www.wiking.edu.pl/sitemap.php
Powrót do poprzedniej stronyWersja do wydruku

BUDOWA WSZECHŚWIATA

Teoria powstania świata
Układ Słoneczny
Ruchy Ziemi

OBIEKTY WE WSZECHŚWIECIE
ODLEGŁOŚCI WE WSZECHŚWIECIE
__________

Mianem Wszechświat (Kosmos) określa się całą czasoprzestrzeń wraz z zawartą w niej materią i energią. Materia rozmieszczona jest w przestrzeni bardzo nierównomiernie, a widocznymi jej skupiskami są galaktyki, czyli zbiory miliardów gwiazd, gazu i pyłu utrzymywane w całości przez grawitację. Galaktyki stanowią podstawową jednostkę organizacji materii w Kosmosie.
Istnieje wiele systemów klasyfikowania galaktyk. Według najbardziej podstawowego podziału, który uwzględnia budowę morfologiczną, wyróżnione zostały:
- galaktyki eliptyczne,
- galaktyki spiralne, w tym spiralne z poprzeczką,
- galaktyki nieregularne (łączące cechy powyższych).

Galaktyka eliptycznaGalaktyki eliptyczne – mają kształt elipsoidalny lub kulisty, bez ramion spiralnych; składają się głównie ze starych gwiazd; zawierają bardzo mało gazu i pyłu, więc nie rodzą się w nich nowe gwiazdy; oznacza się je literą E, liczba przy niej określa stopień spłaszczenia, np. typ E0 oznacza galaktykę kształtem zbliżoną do kuli, a E7 silnie spłaszczoną elipsoidę.

Galaktyka spiralnaGalaktyki spiralne – posiadają ramiona spiralne wychodzące z zagęszczenia centralnego; zawierają mieszaninę młodych i starych gwiazd oraz obfitują w gwiazdotwórczy gaz i pył; oznacza się je literą S z dodaną małą literą a, b, c lub d; galaktyki Sa mają duże zagęszczenie centralne i ciasno zwinięte ramiona, natomiast w galaktykach Sd centrum jest małe, a ramiona spiralne luźno rozrzucone. W galaktykach spiralnych z tzw. poprzeczką, ramiona spiralne łączą się z zagęszczeniem centralnym za pośrednictwem poprzeczki zbudowanej z gwiazd i gazu; oznacza się je literami SB z dodatkiem małych liter a, b, c i d.

Galaktyki nieregularne – nie mają określonego kształtu i zwykle są małe; zawierają mieszaninę starych i młodych gwiazd oraz dużo materii międzygwiazdowej; oznaczane są symbolem literowym Irr.

kliknij, aby powiększyćNasza Galaktyka (przyjęto pisać ją wielką literą, ze względu na to, że znajduje się w niej Ziemia,) nazywana jest Drogą Mleczną i zalicza się do typu spiralnego.

Galaktyki rzadko występują w odosobnieniu. Większość z nich, w wyniku grawitacji, łączy się w mniejsze lub większe grupy zwane gromadami lub supergromadami galaktyk.
Droga Mleczna należy do małej gromady zwanej Układem Lokalnym – grupa ta mieści się na obszarze o rozciągłości około
7 mln lat świetlnych i oprócz naszej Galaktyki tworzą ją:
- Wielka Mgławica w Andromedzie (galaktyka spiralna),
- Wielki i Mały Obłok Magellana,
- blisko dziesięć karłowatych galaktyk nieregularnych,
- kilkanaście karłowatych galaktyk eliptycznych.

W otoczeniu Układu Lokalnego (o średnicy około 50 mln lat świetlnych) znajduje się kilkadziesiąt innych gromad, co wskazuje na istnienie znacznie większej struktury. Ten niewyobrażalnie duży fragment Wszechświata tworzy Lokalną Supergromadę. Jej centrum znajduje się w Gromadzie Virgo (Panna).
__________

OBIEKTY WE WSZECHŚWIECIE

W obrębie galaktyk wyróżnione zostały mniejsze obiekty: gwiazdy, planety, satelity, planety karłowate, planetoidy, meteoroidy, komety i inne. Wiadomo jednak, że w kosmosie przeważa materia niewidzialna, tzw. ciemna. Wywiera ona wpływ m. in. na wędrujące przez kosmos promienie świetlne, co jednocześnie dowodzi jej istnienia.

Gwiazda – świecąca własnym światłem kula gazowa, wytwarzająca energię w reakcji syntezy jądrowej, np. Słońce, Syriusz, Gwiazda Polarna i inne. Charakterystyczny układ gwiazd znajdujący się na określonym obszarze nieba (sfery niebieskiej) nazywany jest gwiazdozbiorem (konstelacją). Sferę niebieską podzielono na 88 gwiazdozbiorów. Większość ich nazw wymyślili greccy astronomowie odnosząc się do postaci mitologicznych, np. Herkules, Centaur.

Mapa nieba północnego

Gwiazdy w gwiazdozbiorach oznaczane są literami greckiego alfabetu – litera alfa przeznaczona jest dla gwiazdy najjaśniejszej, beta dla mniej jasnej, gamma dla kolejnej itd. Pełna nazwa gwiazdy zawiera jeszcze łacińskie określenie konstelacji, np. alfa Centauri.
Spośród 88 gwiazdozbiorów, 12 najbardziej znanych znajduje się na ekliptyce*. Baran, Byk, Bliźnięta, Rak, Lew, Panna, Waga, Skorpion, Strzelec, Koziorożec, Wodnik i Ryby tworzą tzw. Zodiak (Zwierzyniec).

*ekliptyka – wielkie koło na sferze niebieskiej, wzdłuż którego obserwuje się pozorny ruch Słońca, będący odbiciem rocznego ruchu obiegowego Ziemi dookoła Słońca (stąd mówi się, że Słońce weszło w znak Barana, Raka, Wagi, Koziorożca itp.)

Planeta – obiekt o kształcie zbliżonym do kuli, zbudowany ze skał lub gazu, np. Ziemia, Mars, Jowisz, Uran; obiega po orbicie gwiazdę; ma względnie duże rozmiary i nie posiada w bliskim sąsiedztwie żadnych innych ciał niebieskich o porównywalnej wielkości; nie wytwarza własnego światła, lecz odbija światło gwiazdy.

Księżyc (satelita) – naturalny obiekt utrzymywany poprzez grawitację i krążący po orbicie wokół planety, np. Księżyc Ziemi; satelitą może być także sztuczny obiekt wysłany w kosmos przez człowieka, np. satelita telekomunikacyjny.

Planeta karłowata – ciało niebieskie w Układzie Słonecznym mniejsze od planet, a większe od planetoid; krąży po orbicie wokół Słońca; ma kształt zbliżony do kulistego; może posiadać własne księżyce, natomiast samo nie może być satelitą innej planety.

Planetoida (asteroida) – naturalny, skalny lub metalowy obiekt o średnicy do 1000 km, który krąży po orbicie wokół gwiazdy; większość planetoid w Układzie Słonecznym skupia się między orbitami Marsa i Jowisza.

Kometa – obiekt krążący wokół gwiazdy po bardzo wydłużonej orbicie, np. Kometa Halleya, Hale-Bopp; zbudowana jest z lodu i skalnego pyłu; znajdując się w pobliżu gwiazdy lód sublimuje tworząc wokół świecącego jądra komety pyłowo-gazowy warkocz.

Meteoroidy – rozsiane w kosmosie skalne fragmenty planetoid i komet; jeśli wtargną w atmosferę ziemską, rozgrzewają się wskutek tarcia i ulegają spaleniu, a widoczna wówczas smuga światła nazywana jest meteorem; meteoroid, który doleci do powierzchni Ziemi to meteoryt (co roku na naszą planetę spada około 200 000 ton meteorytów – największy z nich, o masie 60 t znaleziono w 1920 roku w Afryce Południowej).
__________

ODLEGŁOŚCI WE WSZECHŚWIECIE

Pomiar odległości we Wszechświecie metodą paralaksyPomiar odległości odgrywa w astronomii istotną rolę. Ciała niebieskie obserwowane z Ziemi widoczne są na sferze niebieskiej (sfera to powierzchnia kuli) i nie jest możliwe określenie która gwiazda znajduje się bliżej, a która dalej. Można jednak, np. na podstawie ruchu Ziemi, obliczyć odległości niektórych ciał niebieskich. Pierwszych udanych pomiarów dokonano dopiero w połowie XIX wieku posługując się metodą paralaksy. Polega ona na określeniu kąta, o jaki gwiazda pozornie przesunie się na sferze niebieskiej podczas półrocznej wędrówki Ziemi dookoła Słońca (paralaksa roczna – p). Znając ten kąt i wykorzystując zależności trygonometryczne można obliczyć odległość gwiazdy. Im paralaksa większa tym odległość do gwiazdy mniejsza. Metody tej nie stosuje się dla bardzo dalekich gwiazd.
Podstawowe jednostki odległości w Kosmosie:
- rok świetlny (r. ś.) – odległość, jaką światło przebywa w próżni w ciągu
1 roku (9,5 biliona kilometrów);
- parsek (pc) – odległość gwiazdy, której kąt paralaksy wynosi
1 sekundę łuku (1/3600 stopnia); 1 pc = 3,26 r. ś.,
- jednostka astronomiczna (AU) – średnia odległość Ziemi od Słońca, która wynosi 149,6 mln km; wielkość ta służy do określania odległości głównie w Układzie Słonecznym.
Obliczono, że najbliższą nam gwiazdą poza Słońcem jest Proksima Centauri – jej odległość od Ziemi wynosi około 4,4 roku świetlnego (270 tys. AU).

powrót na początek strony

Geografia | Język Polski | Historia | Przyroda | Biologia