Assurbanipal
(ur. rok nieznany, zm. ok. 626 r. przed Chr.)

Król asyryjski w latach 669–626 przed Chr., syn Asarchadona, brat Szamaszumukina.

W roku 672 przed Chr. król Asarchadon, chcąc rozwiązać problem następstwa tronu, wyznaczył na swych następców dwóch synów –  Assurbanipala i Szamaszumukina. Pierwszy miał sprawować rządy w Asyrii, a drugi w Babilonii.

Po śmierci ojca w 669 r. przed Chr. Assurbanipal objął władzę w Asyrii. W początkowym okresie panowania ponownie podbił Dolny Egipt (667 r. przed Chr.), po tym jak tamtejsi namiestnicy podnieśli bunt przeciw zwierzchnictwu asyryjskiemu, a ok. 665 r. przed Chr. najechał i złupił Teby, wywożąc z tego miasta wielkie bogactwa.

Ok. 664 r. przed Chr. wyznaczony przez Assurbanipala namiestnik Dolnego Egiptu – Psametyk, dzięki umiejętnym zabiegom, uniezależnił się od Asyrii i założył nową, XXVI dynastię egipską.

W 552 r. przed Chr. rządzący w Babilonii Szamaszumukin, aby obalić Assurbanipala sprzymierzył się z wrogami swego brata. W skład antyasyryjskiej koalicji wchodzili m.in. Egipcjanie, książęta syryjscy i Elamici. Po czterech latach zaciętych walk bunt został stłumiony przez Assurbanipala.  W 648 r. przed Chr. zdobył on Babilon, a Szamaszumukin zginął w płonących zgliszczach własnego pałacu. Po tych wydarzeniach Asyria odzyskała pełną kontrolę nad całą Babilonią.

Przez kilka następnych lat Assurbanipal toczył walki z królem Elamu. Zakończyły się one całkowitym zwycięstwem władcy asyryjskiego, który w 639 r. przed Chr. zrównał z ziemią elamicką stolicę – Suzę. Jak się miało wkrótce okazać upadek państwa Elam przyniósł nieoczekiwany, katastrofalny dla Asyrii skutek. Spowodował bowiem ekspansję Medów, których odstraszało dotąd istnienie silnego Elamu. Wkrótce Medowie mieli przyczynić się do unicestwienia państwa asyryjskiego, zwłaszcza, że liczne wojny prowadzone przez Assurbanipala mocno osłabiły potencjał militarny Asyrii.

Niniwa – stolica imperium asyryjskiego

Główna brama w Niniwie

W końcowym okresie swego panowania Assurbanipal założył w stolicy imperium – Niniwie, wielką bibliotekę, w której zgromadzono ponad 20 000 glinianych tabliczek zapisanych pismem klinowym, zawierających teksty literackie (m.in. Epos o Gilgameszu), historyczne, astronomiczne, medyczne i gospodarcze. Wiele zabytków literatury i wiedzy sumero-babilońskiej z biblioteki w Niniwie przetrwało do czasów współczesnych.

Jedna z glinianych tabliczek zawierająca fragment "Eposu o Gilgameszu"

Assurbanipal zmarł ok. 626 r. przed Chr. Był to ostatni wielki władca asyryjski. Po jego śmierci zaczął się szybki proces rozpadu Asyrii. W 614 r. przed Chr., Aszur, a dwa lata później (612 r. przed Chr.) Niniwa, zostały najechane przez Medów i sprzymierzonych z nimi Babilończyków, natomiast w 608 r. przed Chr. państwo asyryjskie całkowicie przestało istnieć.

WAŻNE DATY: (lata przed Chrystusem)

669 – objęcie tronu asyryjskiego przez Assurbanipala 667 – interwencja w Dolnym Egipcie ok. 665 – złupienie Teb 652 – początek bunt Szamaszumukina 648 – zdobycie Babilonu przez Assurbanipala 639 – zniszczenie stolicy Elamu – Suzy ok. 626 – śmierć Assurbanipala 612 – upadek Niniwy 608 – koniec państwa asyryjskiego