Justynian I Wielki, Iustinianus Flavius
(ur. 483 r., zm. 565 r.)

Cesarz bizantyjski od 527 r.

W młodości Justynian odebrał staranne wykształcenie i wychowany został w duchu rzymskich tradycji. Odznaczający się wielką energią i zdolnościami Justynian, jeszcze za życia poprzedniego cesarza, swego wuja Justyna I, był przygotowywany do objęcia tronu bizantyjskiego.

Po śmierci Justyna w 527 r., Justynian I objął rządy w państwie, które było silne militarnie i gospodarczo, miało także uporządkowane sprawy wewnętrzne. Nowy cesarz mianował współregentką swą żonę Teodorę, która wywierała ogromny wpływ na wszystkie decyzje męża. Justynian dążył do przywrócenia potęgi cesarstwa rzymskiego w jego dawnych granicach. W tym celu zaplanował ekspansję militarną, zmiany w prawodawstwie i reformę administracji.

W 528 r. Justynian polecił opracować Corpus Juris Civilis (zbiór praw rzymskich), prace nad tym dziełem, zwanym "Kodeksem Justyniana" zakończone zostały w 534 r. Stanowił on odtąd podstawę prawa rzymskiego i miał wielki wpływ na późniejsze prawodawstwo europejskie. W 529 r. z polecenia Justyniana zamknięta została Akademia Platońska uznana przez chrześcijańskiego władcę za ośrodek szerzenia myśli pogańskiej.

By móc prowadzić liczne kampanie wojenne, które znacznie obciążały skarb, Justynian podnosił podatki, co powodowało powszechne niezadowolenie i polityczne niepokoje. W 532 r. doszło w Konstantynopolu do wybuchu powstania ludowego, zwanego Nika (od greckiego zawołania "zwyciężaj"). Władza Justyniana i Teodory została poważnie zagrożona, lud kierowany przez wrogie cesarzowi stronnictwa cyrkowe, opanował hipodrom, który oprócz funkcji rozrywkowych był miejscem działalności stronnictw politycznych. Po kilku dniach walki powstanie zostało krwawo stłumione przez cesarskich wodzów – Belizariusza i Narsesa, których wojsko dokonało masakry na uczestnikach buntu.

Justynian I z patriarchą Maksymianem w otoczeniu dworu i duchownych
(mozaika z kościoła San Vitale w Rawennie)

Traktat pokojowy zawarty w 532 r. z Persami dał Justynianowi swobodę w działaniach militarnych w północno-zachodniej Afryce i na zachodzie. W 533 r. wojska bizantyjskie pod wodzą Belizariusza zaatakowały państwo Wandalów i pokonawszy bez większych trudności króla Gelimera, przyłączyły tereny Afryki północnej do posiadłości bizantyjskich (534 r.). W rękach  Belizariusza znalazł się skarb Wandalów, który wywieziono do Konstantynopola, by zasilił kasę państwową cesarstwa wschodniorzymskiego. W VI 535 r. Belizariusz ruszył na kolejną wyprawę wojenną, dotarł do Sycylii, a następnie, po zaciętych walkach z Ostrogotami, zdobył Rzym (XII 536 r.). Został tam przyjęty z wielkim entuzjazmem. W 540 r. zdobył stolicę utworzonego na terenie Italii państwa Ostrogotów – Rawennę, i wziął do niewoli króla Witigesa. Jednak w ciągu kilku następnych lat nowy król ostrogocki – Totila, zdołał wyzwolić większość terytorium Italii spod władzy Bizancjum.

Ostatecznie królestwo Ostrogotów w Italii zostało rozbite przez wodza wschodniorzymskiego Narsesa w 552 r. W tym samym roku armia bizantyjska pokonała Wizygotów w Hiszpanii i ponownie ustanowiła administrację rzymską w Betyce.

W czasie panowania Justyniana I rozwijała się nauka, kultura i sztuka bizantyjska. Cesarz patronował wielu przedsięwzięciom architektonicznym. Najwspanialszym tego przykładem był kościół Mądrości Bożej (Hagia Sophia) oraz wiele innych budowli jak kościół San Vitale w Rawennie, Sant'Apollinare w Classe.

Kościół Mądrości Bożej (Hagia Sophia) w Konstantynopolu – rekonstrukcja

Justynian I Wielki zmarł w Konstantynopolu w 565 r. Terytorialne zdobycze tego wybitnego władcy okazały się jednak nietrwałe. Już w kilka lat po jego śmierci większą częścią Italii zawładnęli Longobardowie, a do końca VI w. cesarstwo wschodniorzymskie utraciło także prowincję hiszpańską. Najdłużej, do końca VII w., utrzymała się władza bizantyjska w Afryce północnej. Justynian I był ostatnim cesarzem wschodnim uznającym się za Rzymianina i propagującym antyczne tradycje. Od tej pory Bizancjum dążyło bardziej ku wschodowi niż zachodowi Europy.

powrót do początku strony