MIKOŁAJ REJ – OJCIEC JĘZYKA POLSKIEGO

Mikołaj Rej

Poeta ten żył w latach 1505–1569. Nie piastował żadnego urzędu, ale brał czynny udział w życiu publicznym, posłując na sejmy, angażując się w ruch reformacyjny itp. Był kalwinem (protestantem).

Pisał dużo, pośpiesznie, bez specjalnej samokontroli i poprawek. Pozostawił po sobie ogromny i rozmaity dorobek: wierszowane dialogi, dramaty (np. Kupiec, Żywot Józefa), utwory parenetyczne, tj. propagujące wzory postępowania związane z odgrywaniem określonych ról społecznych. Jest autorem Psałterza Dawidów, Źwierzyńca, Figlików, Żywotu człowieka poczciwego i wielu innych utworów, które stworzyły podwaliny literatury polskiej.

Mikołaja Reja określa się często mianem ojca języka polskiego – to on jest autorem słynnego i chętnie cytowanego zdania: Niechaj narodowie wżdy postronni znają, iż Polacy nie gęsi i swój język mają.

KRÓTKA ROZPRAWA MIĘDZY TRZEMA OSOBAMI, PANEM WÓJTEM A PLEBANEM

 Utwór ten jest napisany w formie dialogu, a tytułowe postacie są reprezentantami warstw społecznych występujących w owych czasach w Polsce. Ukazuje echa reformacji, podejmuje tematykę społeczną w ironiczny, satyryczny sposób. Rozprawa miała na celu ukazanie wad, ośmieszenie szlachty, chłopów i kleru – ujawniała ostry już za czasów Reja konflikt między trzema stanami.

Reprezentowane cechy:

PAN (reprezentant szlachty)	WÓJT (reprezentant chłopów)	PLEBAN (reprezentant kleru)
kłótliwość na sejmie, spory; każdy dba o własne dobro, a nie o dobro ojczyzny; posłowie są głupi, pazerni, przekupni, chciwi, tchórzliwi, trwa między nimi walka o stołki; są pijakami, utracjuszami, hazardzistami, zajmują się tylko zabawą	ciemnota, naiwność; chłopi są wyzyskiwani przez Kościół i szlachtę; są biedni	lenistwo, niesumienne wykonywanie obowiązków –chaotycznie prowadzą msze; są śpiochami, hulakami, nie są wzorem dla ludu; sprzedają odpusty, są dwulicowi, chciwi i przekupni

IDEAŁ CZŁOWIEKA I OBYWATELA W ŻYWOCIE CZŁOWIEKA POCZCIWEGO

Utwór ten jest zwierciadłem, czyli gatunkiem literatury parenetycznej pokazującym wzorzec postępowania. W tym przypadku ideał to poczciwy ziemianin, szlachcic, właściciel dóbr ziemskich, wiodący prawy i spokojny żywot na swoich włościach.

Rej wykłada w utworze swoją wizję prawdziwego szlachectwa. Według niego nie wynika ono z urodzenia czy bogactwa – trzeba na nie zasłużyć. Powinno być ozdobione cnotami i moralnym postępowaniem. Trzeba cieszyć się dobrą opinią, cechować się uczciwością, mądrością i prawością. Kto tych zalet nie posiada, jest hańbą dla całego rodu. Największą wadą szlachty jest pycha i duma. Szlachcic pyszny nie ma przyjaciół, tylko pochlebców.

Idealny szlachcic-ziemianin powinien żyć na wsi i obcować z przyrodą. Według Reja, praca na gospodarstwie ma być dla niego przyjemnością i źródłem utrzymania, wtedy żyje dostatnio i szczęśliwie. Ponadto powinien prowadzić przykładne życie rodzinne i kochać żonę. Wzorcowy ziemianin nie miesza się w wielką politykę i zachowuje umiar w sprawach towarzyskich.

Rej wyśmiewa naśladowców obcej mody, pretensjonalność i snobizm szlachciców zapatrzonych na inne kraje. Uważa on, że tylko spokojne życie na polskiej wsi może dać szlachcicowi szczęście i zadowolenie z życia.

W Żywocie widoczna jest filozofia stoicka – autor pochwala umiarkowanie, spokój, cnotliwe życie w zgodzie z naturą i rozumem, bez zbytnich namiętności. W utworze widać również cechy epikureizmu – Rej nie zakazuje pełnego korzystania z dóbr natury i wsi, namawia do rozrywek i jednocześnie pokazuje, jak wielką przyjemnością jest życie gospodarnego, poczciwego człowieka.

ZASŁUGI MIKOŁAJA REJA DLA ROZWOJU LITERATURY I JĘZYKA POLSKIEGO

Problematyka utworów Reja była bardzo aktualna w XVI w. Poeta krytykował: wyzysk chłopów, duchowieństwo i Kościół, zacofanie, zabobony, głupotę. Analizował moralność społeczeństwa, w którym żył, ukazywał wzór idealnego obywatela, szlachcica-ziemianina. Chwalił naturę, głosił piękno i radość życia. W jego utworach widać zainteresowanie człowiekiem i jego życiem codziennym, a także patriotyzm i kult myśli racjonalistycznej. Rej pisał w języku narodowym, popierał reformację, wyznawał filozofię stoicką i epikurejską. Wszystko to składa się na renesansowy charakter jego twórczości.

Charakterystyczne cechy języka i utworów Reja:
 – humor;
 – satyra;
 – ironia;
 – zdrobnienia i wyliczenia;
 – porównania, często dosadne;
 – długie zdania;
 – szczegółowość opisu;
 – gadulstwo;
 – gawędziarstwo;
 – pytania retoryczne;
 – zwroty do czytelnika;
 – wykrzyknienia.

powrót do początku strony