|
Literatura i piśmiennictwo średniowiecza powstawały i rozwijały się w dość szczególnej sytuacji. Przede wszystkim możliwości utrwalania były bardzo znikome (książki przepisywano ręcznie), mało kto umiał czytać i pisać (jeśli już to głównie kler), a gdy już ktoś opanował sztukę czytania i pisania, posługiwał się głównie łaciną. Była jeszcze jedna trudność – zapisywanie wypowiedzi w języku polskim za pomocą znaków alfabetu łacińskiego sprawiało wiele kłopotów. Był to problem wszystkich języków narodowych, nieposiadających własnego alfabetu. GATUNKI DRAMATYCZNE W epoce średniowiecza występowało kilka ważnych form teatralnych:
– | moralitet – utwór o charakterze moralizatorskim posługujący się alegorycznymi postaciami (np. uosobione cnoty, grzechy), które przedstawiają walkę dobra ze złem o duszę człowieka; | – | mirakl – utwór dramatyczny ukazujący cuda czynione przez świętych i Matkę Boską dla rozwiązania spraw ziemskich, na ogół bardzo codziennych, co podkreślało kontrast między wzniosłością uczuć religijnych a swoistym realizmem społeczno-obyczajowym; | – | misterium (tajemnica) – dramat religijny wykorzystujący motywy ze Starego i Nowego Testamentu, z życia świętych i męczenników. Utwór ukazywał dramat chrześcijańskich dziejów ludzkości, upadek człowieka, odkupienie i sąd ostateczny. Przykładem misterium średniowiecznego jest Historyja o chwalebnym zmartwychwstaniu Pańskim Mikołaja z Wilkowiecka | – | dramat liturgiczny – najstarsza forma teatralna, obejmowała przedstawienia związane z liturgią Kościoła katolickiego. Dramat ten ukazywał na przykład zmartwychwstanie Jezusa. Odgrywany był w kościołach lub w specjalnie wyznaczonych miejscach koło kościoła. |
RÓŻNICE MIĘDZY DRAMATEM LITURGICZNYM A MISTERIUM Cechy | Dramat liturgiczny | Misterium | Język | łacina | język narodowy | Miejsce wystawiania | kościoły | place miejskie | Treść | zazwyczaj pozbawiony fabuły, zawierał cytaty z Pisma Świętego | dość swobodna interpretacja opowieści biblijnych, żywotów świętych | Charakter | religijny – aktorami byli księża | świecki – wystawiane przez cechy rzemiosł | Wykonanie | śpiew | recytacje | Cel | dydaktyczny | dydaktyczny, ale również rozrywkowy i poznawczy | Objętość | 15–100 wersów, pojedyncze utwory | bardzo duża, do kilkudziesięciu tysięcy wersów, łączono je w cykle i wystawiano przez kolejne niedziele w roku |
NAJWAŻNIEJSZE GATUNKI LITERACKIE – | żywoty świętych i męczenników – to gatunek bardzo popularny w średniowieczu, należą do działu piśmiennictwa zwanego hagiografia. Żywoty przedstawiały koleje losu świętego, przez co tworzyły i propagowały wzór do naśladowania dla innych, przykładem tego gatunku jest Legenda o św. Aleksym; | – | pasja – przedstawienie męki Chrystusa; | – | legenda – historia propagująca określone wzorce osobowe; | – | epos rycerski (chansons de geste) – pieśń o czynach bohaterskich, napisana wzniosłym tonem, o charakterze moralizatorskim. Znane eposy to: Pieśń o Rolandzie (Francja), O królu Arturze i rycerzach okrągłego stołu (Anglia), Pieśń o Nibelungach (Niemcy), Słowo o wyprawie Igora (Ruś), Pieśń o Cydzie (Hiszpania); | – | kronika – gatunek prozy historiograficznej; opowieść o przeszłości, najczęściej snuta z pozycji świadka lub spisana na podstawie bezpośredniej relacji, podająca chronologicznie wypadki. Kronika łączyła relację o wydarzeniach z rozważaniami moralnymi, zawierała elementy fikcyjne, sięgała do legend i wiedzy historycznej; często propagowała wzorce osobowe i miała charakter dydaktyczny. Gatunek ten wywodzi się z roczników i przekazów ustnych (roczniki to pierwsze zapiski na tablicach służących do obliczania ruchomych świąt kościelnych). Kronika średniowieczna należy do literatury pięknej – pisana była stylem ozdobnym (tzw. izydorowym – z rymem i rytmem), najczęściej nie zawierała dat, brak w niej krytycyzmu, obiektywizmu, zawierała natomiast elementy panegiryczne, czyli przesadnie wychwalała opisywaną postać. Przykładowi kronikarze: Gall Anonim, Wincenty Kadłubek, Jan Długosz. |
powrót do początku strony |
