WACŁAW POTOCKI JAKO BEZKOMPROMISOWY KRYTYK WAD SZLACHTY I KLERU

W swoich utworach Potocki przedstawiał uroki życia ziemiańskiego, krytykując jednocześnie gnuśność umysłów, ucisk chłopów, nietolerancję religijną i najgorsze przejawy sarmatyzmu. Reprezentował światopogląd renesansowy, był jednym z najbardziej postępowych pisarzy baroku. Jego wiersze można przyrównać do rewolucyjnych utworów epoki poprzedniej.

Utwór Potockiego	Utwór renesansowy
Natura wszystkim jednaka	O poprawie Rzeczypospolitej (Andrzej Frycz Modrzewski)
Wolne kozy od pługa	Krótka rozprawa... (Mikołaj Rej), Żeńcy (Szymon Szymonowic)
Zbytki polskie	Odprawa posłów greckich (Jan Kochanowski), Kazania (Piotr Skarga)
Pospolite ruszenie	O spustoszeniu Podola (Jan Kochanowski)
Czuj! Stary pies szczeka	Krótka rozprawa... (Rej), Odprawa posłów greckich – monolog Kasandry (Kochanowski)

NATURA WSZYSTKIM JEDNAKA

To utwór mówiący o ludzkim dążeniu do indywidualizmu – ludzie bardzo pragną różnić się od siebie. Sami wytworzyli np. różnice społeczne. A przecież po śmierci każdy i tak stanie się prochem, i nie będzie między ludźmi żadnych różnic. W gruncie rzeczy wszyscy ludzie są tacy sami. W wierszu tym Potocki wyszydza i krytykuje szlachtę oraz podziały stanowe, określa je jako sztuczne, ludzie niepotrzebnie je wprowadzili.

WOLNE KOZY OD PŁUGU

Autor porównuje w tym wierszu szlachtę do kozy, a chłopów do wołu. Porusza sprawę ucisku chłopstwa, wykorzystując biblijną przypowieść (biedny będzie nagrodzony, bogaty potępiony). Ubolewa, że chłop ma pracować dla szlachcica i dodatkowo płacić podatek. Chłop ma podwójne obowiązki – szlachcic żadnych.

Obydwa utwory mówią o nierówności klasowej i krytykują leniwą okrutną szlachtę.

ZBYTKI POLSKIE

W tym utworze Potocki porusza problem anarchii, samowoli, prywaty i rozpasania szlachty. Przepowiada, że doprowadzi to do upadku ojczyzny, wtedy obywatele stracą wszystkie swoje bogactwa. Autor krytykuje brak patriotyzmu u obywateli.

POSPOLITE RUSZENIE

Dano znać do obozu od placowej straży,
że nieprzyjaciel nocą na imprezę waży,
że Kozacy strzelają gęsto z samopałów,
Toż rotmistrz: "Dobosz, obudź Ichmości do wałów!
Niechaj każdy przy swoim zbrojno stawa koszu,
Ni - mijajże żadnego namiotu, doboszu!"
A ten: "Wstawajcie, Waszmość, czym prędzej, dla Boga,
Pan rotmistrz rozkazuje, bo już w polu trwoga."
Aż jaki taki w swoim ozwie się namiecie: [...]
"Kto widział budzić ludzi w pierwospy! Oszalał
Pan rotmistrz, albo sobie gorzałki w czub nalał?
Niechże sam strzeże, jeśli tak dalece tchórzy,
A wolnej, równej szlachty sobie snem nie morzy.
Sprawi się w Proszowicach, za pomocą Bożą,
że braciej rozkazuje z chłopami na stróżą!"
Widząc dobrze, że go nikt zgoła nie usłucha,
Poszedł i sam spać, nim kto strzepie mu kożucha.
I rotmistrz, towarzystwo kiedy się nie trwoży,
Zdjąwszy zbroję ze grzbietu, znowu się położy.

Również i ten wiersz jest krytyką szlachty, jej lenistwa i niechęci do walki w obronie kraju. Pospolite ruszenie to po prostu zbieranina niezdyscyplinowanej, nieuporządkowanej szlachty, bez zapału do walki, bez żadnego dowódcy. Lenistwo, anarchia, egoizm, prywata, awanturnictwo, pieniactwo – Potocki wytyka wszystkie wady szlachty i podkreśla, że jej bezkarność wynika z jej przywilejów, ze "złotej wolności szlacheckiej". W utworze ukazany jest obóz wojskowy, w którym nikt nie reaguje na bezpośrednie zagrożenie. Nikt nie ma ochoty pilnować kraju. Wyżsi rangą żołnierze są zbyt zmęczeni po ucztach i biesiadach – za ich przykładem idą także prości żołnierze, tracąc chęć do walki.

CZUJ! STARY PIES SZCZEKA

To utwór antymagnacki. W domu, który jest metaforą Polski, gospodarzy król i szlachta, a strzeże go stary pies (autor), który próbuje ostrzec mieszkańców przed niebezpieczeństwem – upadkiem ojczyzny. Doprowadzi do niego sama szlachta – domowi złodzieje. Autor wiersza ostro krytykuje magnaterię, nie oszczędza też duchowieństwa – pisze o ich zachłanności i chciwości.

Potocki prognozuje boską karę i najazd pogan na Polskę. Zdaje sobie doskonale sprawę, że nikt go nie posłucha i nie przyzna mu racji – darmo szczeka stary pies.

powrót do początku strony