|
WOLTER KANDYD, CZYLI OPTYMIZM 
Wolter
Wolter żył w latach 1694–1778. Tworzył od szesnastego roku życia, głównie tragedie, powiastki filozoficzne (np. Kandyd, Prostaczek). Był kontrowersyjną osobą ze względu na swoje poglądy religijne i filozoficzne. Aby zapobiec ewentualnym represjom w stosunku do autora, jakie mógł wywołać utwór, Kandyd został wydany anonimowo. Tytuł jest mistyfikacją (Kandyd, czyli optymizm. Dzieło przełożone z niemieckiego rękopisu doktora Ralfa). Utwór reprezentuje gatunek zwany powiastką filozoficzną (gatunek narracyjny, mający ilustrować tezę filozoficzną lub moralną). Sensacyjna fabuła i wątki baśniowe służyły krytyce pośredniej, ośmieszeniu przesądów i zabobonów i szerzeniu nowych oświeceniowych poglądów.
Cechy powiastki:
– schematyzm fabuły (zazwyczaj wątki podróżnicze);
– uproszczony rysunek bohaterów;
– niekonsekwencje motywacyjne;
– żartobliwe traktowanie postaci, konfliktów;
– ironiczny dystans autora;
– ogólne refleksje, sentencjonalność, racjonalizm, krytycyzm. Utwór Woltera jest odpowiedzią na List o opatrzności Jana Jakuba Rousseau oraz na optymistyczny nurt filozofii oświecenia, m.in. Leibnitza. Filozof ten twierdził, że we wszechświecie panuje harmonia ustanowiona przez Boga, stąd świat rzeczywisty jest ze wszystkich możliwych najdoskonalszy i najlepszy. Według Leibnitza zło, cierpienie i grzech nie stanowią negacji dobra i – co więcej – potrzebne są dla tym większej doskonałości całości. Kandyd, z francuskiego candide, znaczy dobroduszny, naiwny, uczciwy, poczciwy. Bohater utworu, razem ze swoim mistrzem Panglossem, jest zwolennikiem filozofii Leibnitza. Ich przygody wykazują jednak niedorzeczność tej doktryny filozoficznej. Po wszystkich doświadczeniach bohaterowie decydują się na ograniczenie swej działalności do, przysłowiowej już, uprawy własnego ogródka. DENIS DIDEROT KUBUŚ FATALISTA I JEGO PAN 
Denis Diderot
Diderot miał sześćdziesiąt lat, gdy napisał Kubusia... Uważa się, że zrobił to dla własnej przyjemności i nie zamierzał go publikować. Po raz pierwszy utwór wydano rok po śmierci autora w 1785 r. Kubuś... to – podobnie jak Kandyd – powiastka filozoficzna. Zawiera ona teorię predystynacji: Kubuś zwie się Fatalistą, jest zatem wyznawcą fatalizmu, czyli wierzy w odgórnie ustalony scenariusz, który człowiek w swoim życiu tylko realizuje. Kroczmy w ciemnościach pod tym, co zapisane w górze – brzmi hasło fatalizmu podane przez Diderota w utworze. Powiastka ta jest pełna humoru i opowiada o tym, jak Kubuś i jego pan podróżując konno, toczą żartobliwe, czasem frywolne, rozmowy, nie omijając przy tym poważnych, życiowych tematów. Rozważania nad naturą ludzką i boską w Kubusiu... przypominają uczone dysputy intelektualistów i artystów, a nie rozmowy przeciętnych zjadaczy chleba. Narrator wyposażył swych bohaterów w wiedzę, którą dysponowało oświecenie – dzięki temu w utworze mógł zostać podjęty dialog z systemem społecznym i etycznym epoki. Nie brakuje w nim krytyki uznanych powszechnie prawd i zasad, wytknięte zostały zabobony, absurdy i zakłamanie współczesnych autorowi czasów. Kubuś... nie jest typową powieścią – osią fabuły jest podróż, a nowym chwytem konstrukcyjnym dialogi i dygresje autora. Przemyślenia i refleksje bohaterów są tu najważniejsze, przygody, jakie ich spotykają stanowią jedynie tło. Wstawki Diderota dotyczą samej powieści, ale są jednocześnie jej częścią. Autor zwraca się wprost do czytelnika z pytaniem, co czynić dalej z postaciami, zastanawia się nad oczekiwaniami odbiorcy. powrót do początku strony |
