|
W Polsce ramy czasowe epoki wyglądają nieco inaczej niż w Europie. Można ją podzielić na trzy fazy:
1. | faza wczesna – lata 40-te XVIII w., do 1764 r. (koniec czasów saskich); | 2. | faza dojrzała – lata 1764–1795 (czasy stanisławowskie, czyli lata panowania króla Stanisława Poniatowskiego); | 3. | faza schyłkowa – lata 1795–1822 (czasy postanisławowskie – do wydania Ballad i romansów Adama Mickiewicza). |
Stanisław August Poniatowski
DZIAŁALNOŚĆ PIERWSZYCH REFORMATORÓW Stanisław Konarski – publicysta, działacz polityczny i kulturalny, pisarz, reformator szkolnictwa. W 1740 r. założył Collegium Nobilium. Była to szkoła dla bogatej szlachty. Uczono w niej filozofii, języków nowożytnych, prawa, geografii, historii, handlu i rzemiosła. Konarski zrezygnował z dawnych podręczników, kładł nacisk na czystość języka polskiego – sam wydał podręcznik O poprawie wad wymowy. Sformułował kodeks wychowania uczniów na światłych obywateli. Zorganizował teatr szkolny, w którym grali uczniowie; wystawiano m.in. dzieła francuskiego klasycyzmu. Konarski jest też autorem dzieła pt. O skutecznym rad sposobie, które zawiera projekt reform społeczno-politycznych (zniesienie liberum veto, powołanie Rady Nieustającej itp.). 
Stanisław Konarski
Stanisław Leszczyński – król polski w latach 1704–09 i 1733–36, syn Rafała Leszczyńskiego; przeciwnik króla Augusta II, obrany królem dzięki pomocy Szwedów; po ich klęsce pod Połtawą (1709) opuścił kraj. Napisał dzieło Głos wolny, wolność ubezpieczający, w którym krytykował anarchię, nawoływał do reform, do wzmocnienia władzy i zniesienia pańszczyzny. Twierdził, że należy ustalić prawa dla chłopów i mieszczan oraz stworzyć armię. 
Stanisław Leczyński
Andrzej i Józef Załuscy – założyli pierwszą bibliotekę publiczną w Europie, ofiarując jej swoje prywatne księgozbiory; było to w 1747 r. Zbiór biblioteki składał się z dwustu tysięcy woluminów i około trzech tysięcy rękopisów. INSTYTUCJE KULTURALNE W POLSCE Obiady czwartkowe – spotkania literackie, kulturalne, uczone; dyskusje naukowe odbywające się w czwartki na zamku królewskim lub w Łazienkach. Trwały od 1770 do 1788 r. Skupiały poetów, publicystów i reformatorów. Czytano utwory literackie, dyskutowano, popularyzowano dzieła antyku i francuskiego klasycyzmu. Stałymi bywalcami byli Stanisław Konarski, Ignacy Krasicki, Józef Wybicki, Adam Naruszewicz, Franciszek Zabłocki. Organem prasowym obiadów czwartkowych były Zabawy przyjemne i pożyteczne. Obiady wpływały na rozwój kultury, promowały nowych twórców, popularyzowały reformy i klasycyzm. Szkoła rycerska (Korpus kadetów) – powstała w 1765 r., pierwsza w Polsce szkoła świecka pod patronatem króla, przeznaczona dla ubogiej szlachty. Program był nowoczesny: matematyka, fizyka, prawo, wychowanie fizyczne. Absolwentem tej szkoły był m.in. Julian Ursyn Niemcewicz. Komendantem był Adam Czartoryski, hymnem szkoły był wiersz Krasickiego Święta miłości kochanej ojczyzny. Szkoła istniała do 1794 r. Jej zadaniem były: przygotowanie młodzieży do służby obywatelskiej (wojskowej i cywilnej), walka z sarmatyzmem. Komisja Edukacji Narodowej – pierwsze w Europie Środkowej ministerstwo oświaty, powołane w 1773 r. przez króla. Komisja nadzorowała wszystkie typy szkół, wydawała podręczniki, przeprowadziła reformę Akademii Krakowskiej i Wileńskiej oraz reformę programu nauczania (język polski jako wykładowy, nauka wychowania fizycznego, zajęcia praktyczne, poszerzenie przedmiotów ścisłych, historii). Istniała do 1794 r. Finansowana była ze skonfiskowanych dóbr jezuitów. Dopuściła do szkół dziewczęta. CZASOPISMA Pierwszym czasopismem na ziemiach polskich był Merkuriusz Polski Ordynacyjny (1660 r.), najważniejszym – powstały z inicjatywy króla Stanisława Augusta Poniatowskiego – Monitor, wzorowany na angielskim Spektatorze. Wychodził w latach 1765–1785, dwa razy w tygodniu. Redaktorami Monitora byli Ignacy Krasicki i Franciszek Bohomolec. Było to czasopismo społeczno-polityczne, poruszało problemy ekonomiczne, obyczajowe, wyróżniało się krytyką sarmatyzmu, despotyzmu, fanatyzmu religijnego, konserwatyzmu. Monitor był postępowym i bardzo ważnym pismem w ówczesnej Polsce. Ukazywał się w nakładzie pięciuset egzemplarzy. Innym ważnym czasopismem były Zabawy Przyjemne i Pożyteczne, wydawane w latach 1770–1777. Redaktorem naczelnym tego literacko-artystycznego pisma był Adam Naruszewicz. Zabawy... popularyzowały literaturę oświecenia europejskiego, literaturę starożytną oraz narodową (polską). W piśmie publikowali m.in. Ignacy Krasicki i Franciszek Zabłocki, ale szansę mieli również debiutanci. Zabawy... przyczyniły się do rozwoju literatury, upowszechnienia wiedzy, doskonalenia języka polskiego i – co bardzo ważne – ukształtowania nowych gatunków publicystycznych. powrót do początku strony |
