Ludwik XVI
(ur. 1754 r., zm. 1793 r.)

Król Francji od 1774 r. Wnuk Ludwika XV. Pochodził z dynastii Burbonów.

Po śmierci Ludwika XV, w 1774 r. jego wnuk i następca – Ludwik XVI – objął tron francuski. Już w tym czasie Francja przeżywała wiele problemów gospodarczo-finansowych. Zaangażowanie się Ludwika XVI od 1775 r. w pomoc dla walczących o niepodległość kolonii północnoamerykańskich dodatkowo spowodowało zadłużenie korony francuskiej.

Uprzywilejowanie szlachty i duchowieństwa powodowało coraz większe niezadowolenie stanu trzeciego – mieszczaństwa i chłopów. Wkrótce rosnąca w siłę burżuazja wysunęła się na czoło stanu trzeciego i, wykorzystując powszechne niezadowolenie z królewskich rządów absolutnych, dążyła do obalenia monarchii i zdobycia władzy. Idee oświecenia głoszone przez pisarzy i filozofów francuskich (m.in. Monteskiusza, Woltera, Diderota) pobudzały do walki o zburzenie dotychczasowego porządku politycznego i zniesienie ustroju feudalnego, a przy tym potęgowały napięcia społeczne, antyreligijne i antykościelne nastroje tudzież wrogość do władzy monarszej.

Ludwik XVI, stojący w obliczu ogromnych problemów, próbował przeprowadzić reformy w celu poprawy katastrofalnego stanu finansów państwowych i położenia kraju, ale sytuacja przerosła jego możliwości i zdolności, a warstwy uprzywilejowane, czujące się zagrożone w swych prawach, skutecznie blokowały wszelkie reformy.

Na dworze Ludwika XVI ogromne wpływy miała jego żona – Maria Antonina, kobieta piękna, mądra i energiczna, jednak żądna przyjemności i życia w luksusie, a przy tym skłonna do rozrzutności. Trzymana z daleka od życia prostego ludu nie miała żadnego wyobrażenia o jego problemach. Według złośliwej anegdoty, kiedy doniesiono jej o buntach ludu spowodowanych brakiem chleba, miała powiedzieć: "Jeśli nie mają chleba, to niech jedzą ciasteczka!".

Maria Antonina, żona Ludwika XVI od 1770 r.

Ekonomiczna stagnacja lat 70-tych XVIII w. przerodziła się pod koniec lat 80-tych w ostry kryzys gospodarczy i polityczny. W 1787 r. Ludwik XVI odwołał się do warstw uprzywilejowanych o ratowanie finansów państwa, ale Zgromadzenie Notablów nie zgodziło się na podatki. Po ogłoszeniu przez ministra Jacquesa Neckera bankructwa finansów państwa, Ludwik XVI zdecydował się na zwołanie w maju 1789 r. Stanów Generalnych, licząc że posłowie uchwalą niezbędne podatki. Tymczasem bogate mieszczaństwo uznało to za nadarzającą się okazję do obalenia monarchii i zagarnięcia władzy.

Otwarcie zgromadzenia Stanów Generalnych

Wkrótce przedstawiciele stanu trzeciego zażądali wspólnych obrad wszystkich stanów, a kiedy król odmówił, ogłosili się Zgromadzeniem Narodowym (VI 1789). Wobec zakazu udziału w obradach zamknęli się w sali do gry w piłkę i przysięgli, że nie rozejdą się dopóki nie uchwalą konstytucji. Uznające się za Konstytuantę Zgromadzenie Narodowe 6 VIII 1789 r. proklamowało suwerenność ludu. Ludwik XVI pozornie poszedł na pewne ustępstwa wobec Zgromadzenia Narodowego, ale w tajemnicy gromadził armię wokół Wersalu. Zwolnienie przez króla popularnego ministra finansów J. Neckera (11 IX 1789) wywołało w Paryżu zamieszki uliczne, zaczęto tworzyć zbrojne oddziały ludowej milicji (Gwardii Narodowej). Wkrótce po mieście rozeszła się pogłoska jakoby wojska królewskie miały uderzyć na Paryż. 14 VII 1789 r. wzburzony tłum zdobył Bastylię – ufortyfikowane więzienie położone na przedmieściach stolicy. Zdobycie Bastylii, symbolu królewskiego despotyzmu, stało się sygnałem do rewolucyjnych wystąpień na prowincji. Okazało się także przy tym, że znaczna część wojska wcale nie zamierzała walczyć z buntującą się ludnością i odmówiła wykonywania rozkazów dowódców.

Szturm ludności Paryża na Bastylię 14 VII 1789 r.

Nie dowierzając swej armii, Ludwik XVI wycofał żołnierzy z Paryża i ostentacyjnie przyjął postulowane przez burżuazję reformy i ustanowienie monarchii konstytucyjnej. Na znak zgody do barw Paryża (czerwony i niebieski) dołączono wtedy biały kolor królewski. Dało to początek niebiesko-biało-czerwonej narodowej fladze Francji. W rzeczywistości Ludwik nie zamierzał tak łatwo rezygnować ze swych uprawnień i nie godził się na daleko idące zmiany. W nocy z 4/5 VIII 1789 r. Konstytuanta zniosła przywileje stanowe, a 26 VIII ogłosiła "Deklarację praw człowieka i obywatela".

Deklaracja praw człowieka i obywatela

W czerwcu 1791 r. Ludwik XVI podjął nieudaną próbę ucieczki do Niemiec. Uznano to za dowód spiskowania z obcymi siłami przeciw rewolucji i w konsekwencji zawieszono go w funkcjach aż do przyjęcia konstytucji, co nastąpiło 3 IX 1791 r. Od tego czasu Francja stała się monarchią konstytucyjną.

Ludwik XVI nie pogodził się ze zmianami i potajemnie podjął zabiegi o pozyskanie pomocy z zagranicy w celu stłumienia rewolucji. Jednak jego plan wyjazdu do Austrii został udaremniony i musiał powrócić do Paryża, gdzie zaprzysiągł konstytucję.

W czerwcu 1792 r. rewolucyjna Francja wypowiedziała wojnę Austrii, której wkrótce z pomocą przyszły Prusy. Niekorzystny dla Francji przebieg wojny przypisywano oskarżanemu o zdradę Ludwikowi XVI. W sierpniu 1792 r. rozwścieczony tłum sankiulotów zaatakował pałac Tuileries i wymordował tysiąc królewskich gwardzistów. Ludwik XVI wraz z Marią Antoniną uciekł do Zgromadzenia Narodowego, które wnet kazało uwięzić parę królewską.

Tymczasem za sprawą radykalnych jakobinów nastał okres "terroru rewolucyjnego", w czasie którego dokonano wielu masowych mordów. Nowo wybrany radykalny Konwent Narodowy 21 IX 1792 r. zdetronizował Ludwika XVI, a dnia następnego (22 IX 1792) ogłosił Francję republiką.

17 I 1793 r. pod naciskiem jakobinów Ludwik XVI został przez Konwent uznany winnym zdrady stanu i skazany na śmierć. Publicznej egzekucji (przez ścięcie głowy) dokonano w Paryżu 21 I 1793 r. 16 X 1793 r. zgilotynowana została także Maria Antonina.

Postępująca rewolucja i pozbawienie życia Ludwika XVI spowodowały mobilizację dworów europejskich do walki z Francją, powstała koalicja kilkunastu państw, na czele której stanęła Wielka Brytania.

Egzekucja Ludwika XVI

WAŻNE DATY:

1774 – objęcie tronu francuskiego przez Ludwika XVI 1783 – pokój w Paryżu i Wersalu V 1789 – zwołanie przez Ludwika XVI Stanów Generalnych VI 1789 – ogłoszenie się stanu trzeciego Zgromadzeniem Narodowym 14 VII 1789 – zdobycie Bastylii – początek rewolucji francuskiej 26 VIII 1789 – ogłoszenie "Deklaracji praw człowieka i obywatela" 3 IX 1791 – przyjęcie konstytucji, Francja monarchią konstytucyjną IV 1792 – początek wojny rewolucyjnej Francji z Austrią IX 1792 – detronizacja Ludwika XVI, ogłoszenie Francji republiką 21 I 1793 – ścięcie Ludwika XVI

 powrót do początku strony