Zygmunt Krasiński

Napoleon Stanisław Adam Ludwik Zygmunt Krasiński urodził się w Paryżu w 1812 r. Pochodził z rodziny arystokratycznej: Matka – Maria Radziwiłłówna, ojciec – Wincenty Krasiński. Jego ojcem chrzestnym był Napoleon Bonaparte. Poglądy ojca, który w czasach doby napoleońskiej był generałem, lecz później stał się zwolennikiem lojalności wobec caratu, wpłynęły na brak większego zaangażowania Krasińskiego w aktywne działania patriotyczne. To ojciec decydował o edukacji Zygmunta – wybrał mu wydział prawa na Uniwersytecie Warszawskim i z jego woli poeta nie brał udziału w manifestacjach ani w powstaniu listopadowym. Ojciec nie widział też syna w roli poety, chciał mu wyjednać wysoką funkcje na dworze cara. Wtedy po raz pierwszy Zygmunt przeciwstawił się ojcu i wyjechał do Europy. Przez większą część życia mieszkał w Szwajcarii, we Włoszech i Francji (nie był jednak emigrantem politycznym).

Życie Krasińskiego na emigracji było bogate w skandale miłosne. Słynny romans z Joanną Bobrową (żoną Bobra-Piotrowskiego) zakończył się interwencją ojca, który doprowadził do zerwania znajomości. Potem Zygmunt związał się z Delfiną Potocką, ojciec jednak uparł się i doprowadził do ślubu z inną panną – Elizą Braniecką. Młody Krasiński nie przerwał jednak romansu z Delfiną, którą obdarzał prawdziwie romantycznym uczuciem.

W 1835 r. została wydana Nie-Boska komedia, rok później Irydion, w 1843 r. Przedświt, a w 1845 r. Psalmy przyszłości – wyraz niechęci do ruchów rewolucyjnych. Z biegiem czasu poeta stawał się coraz bardziej konserwatywny, potępiał rewolucyjne wystąpienia, system feudalny i arystokrację, którą uznał za uprzywilejowaną warstwę narodu. Wyzwolenie miało nadejść, według niego, z racji wyroków boskich. Uznaje się jednak Nie-Boską komedię za arcydzieło romantyzmu, a Krasińskiego wymienia się w gronie trzech wieszczów narodowych.

Autor Nie-Boskiej komedii zmarł w 1859 r. w Paryżu.

NIE-BOSKA KOMEDIA

Na utwór miały wpływ: rewolucja francuska, powstanie listopadowe, powstanie w Lionie. Tytuł utworu jest aluzją do Boskiej komedii Dantego (pierwotnie utwór miał nosić tytuł Mąż). W dramacie Krasińskiego bohater hrabia Henryk przemierza drogę podobną do trasy bohatera Boskiej komedii, lecz nie zwiedza piekła czy sfer niebieskich – wszystkie wydarzenia rozgrywają się na ziemi. Ogląda sceny dantejskie (czyli przerażające i okrutne), lecz nie mają one nic wspólnego z Bogiem, są dziełem ludzkim lub szatańskim. Dlatego nie-boska, bo ludzka, ziemska, natomiast komedia to ironicznie nazwane losy człowieka na ziemi.

Artyzm Nie-Boskiej komedii przejawia się w:

–	indywidualizacji języka,
–	poruszanej problematyce – historiozoficzna, polityczna, elementy polemiki,
–	odwołaniu do tradycji literackiej,
–	wyraźnym wyeksponowaniu narratora (ujawnia się we wstępach),
–	wieloznaczności, wielości interpretacji,
–	bogatej charakterystyce postaci, ich plastyczności i dynamice,
–	frenetyzmie,
–	obrazowości języka.

DRAMAT MĘŻA I POETY W NIE-BOSKIEJ KOMEDII

Bohaterem utworu jest hrabia Henryk, arystokrata i poeta, o którego walczą dobre i złe duchy. Siły dobra proponują mu spokojne życie z rodziną, przepojone miłością, z dochowaniem przysięgi małżeńskiej. Złe duchy oferują dziewicę i sławę. Owa dziewica może mieć kilka znaczeń: może to być uosobienie romantycznej miłości, której nie zaspokaja prozaiczna żona; może to być uosobienie poezji – sfery odciągającej człowieka od zwykłości i codzienności życia. Tak czy owak widmo to wkracza pomiędzy dwoje ludzi i rozbija ich związek, prowadzi hrabiego do samobójstwa (nad przepaść). Jednak w tym samym czasie odbywa się chrzest dziecka hrabiego i od nieodwracalnego kroku ratuje go anioł stróż.

Hrabia wraca więc do domu, gdzie okazuje się, że jego żona stała się poetką, popadła w obłęd i zmarła w domu dla psychicznie chorych. Przedtem przeklęła swego syna, aby też był poetą. Mały Orcio traci stopniowo wzrok i podobnie jak matka popada w chorobę psychiczną.

Dramat bohatera utworu polega na konflikcie między rzeczywistością a marzeniami, między byciem poetą a byciem mężem i ojcem. Powodem jego tragedii jest poszukiwanie ideału. Hrabia uważał, że codzienność jest niewolą, odbiera marzenia i stanowi hańbę dla poety. Przyczyną wszystkich nieszczęść hrabiego była poezja i fakt, iż nie potrafił kochać. Kiedy zjawił się anioł stróż i zaproponował Henrykowi, by pokochał bliźnich, pojawił się również diabeł w postaci orła, kusząc go sławą. Hrabia Henryk dał się omamić diabłu.

ROMANTYCZNY POETA I POEZJA W OCENIE KRASIŃSKIEGO

W prologu I części Nie-Boskiej komedii opisany jest poeta fałszywy, który tworzy dla innych, dla sławy. Panuje nad emocjami ludzi, jest nieszczery. Przez ciebie płynie strumień piękności, ale ty nie jesteś pięknością – jego poezja jest doskonała, ale on nie jest doskonały, nie czuje tego, co pisze, a więc jest kłamcą. Zostanie za to ukarany przez Boga. Jego życie jest bez wartości i zakończy się straszną śmiercią. Warto podkreślić, że nie poezja jest tu krytykowana (choć prowadzi do zguby), a poeta.

W utworze opisany jest również poeta prawdziwy – święty, godny pochwały, żyjący poezją. Nie tylko pisze, ale przeżywa opisywane emocje w każdym momencie życia. Prawdziwy poeta kocha ludzi, poświęca się dla nich i przewodzi im. Nie tworzy dla sławy, uciechy, poklasku. Ma kontakt z Bogiem, który daje mu duchową niezwykłą siłę.

W Nie-Boskiej komedii prawdziwym poetą jest Orcio, a fałszywym hrabia Henryk.

NIE-BOSKA KOMEDIA POLEMIKĄ Z ROMANTYZMEM
– OBALONE MITY ROMANTYCZNE

Mit poezji romantycznej – poezja prowadzi do klęski, do śmierci.
Mit kochanki romantycznej – kochanka prowadzi do zguby, jej piękno jest pozorne, zaślepia człowieka, w rzeczywistości jest rozkładającym się trupem.
Mit sławy – sława jest złem, prowadzi do zguby.
Mit raju, piękna natury – natura jest dziełem diabła, a jej piękno to ułuda.

REWOLUCJONIŚCI I ARYSTOKRACI W NIE-BOSKIEJ KOMEDII

Ludzie obozu rewolucji są obdarci, wynędzniali, spracowani, rozczochrani i brudni. W rękach trzymają narzędzia pracy zmienione na narzędzia walki. Ich dowódca – Pankracy – jest chudy i łysy. Cel rewolucjonistów to zemsta za krzywdy, ale także przyziemna hedonistyczna chęć zabawy i ucztowania. W opisie zachowań tego obozu mamy do czynienia z frenetyzmem romantycznym – ukazane są elementy brzydoty i okrucieństwa, wyeksponowane szaleństwo i makabra. Autor takiego obrazu chciał wywołać szok estetyczny.

Prezentując obóz rewolucjonistów jako fanatyczny motłoch żądny krwi, wyraził Krasiński swoją krytykę tej postawy, a także wstręt i odrazę. Rewolucja to dla niego teatr mordów, który nie niesie ze sobą żadnych szlachetnych idei.

Obraz arystokratów nie przedstawia się jednak dużo lepiej. Arystokracja boi się rewolucjonistów, chce się umawiać z wrogiem, jest sprzedajna, fałszywa i obciążona tradycją sarmacką. Krasiński przedstawia arystokratów jako zdegenerowaną warstwę społeczeństwa, nieprzypominającą w niczym dawnej, walecznej, honorowej i religijnej arystokracji.

W utworze skrytykowany został zarówno obóz rewolucjonistów, jak i grupa arystokratów. Jedyne osoby posiadające ideały to przywódcy. Hrabia Henryk walczy o utrzymanie starego porządku, w imię ideałów przeszłości. Ponosi jednak klęskę, gdyż nie zdołał odkupić win, nikogo nie pokochał, walczył sam, a reprezentowany przez niego obóz nie pasował do niego. W takiej sytuacji należy uznać Henryka za postać tragiczną.

INTERPRETACJA ZAKOŃCZENIA

Chrystus, który w ostatniej scenie ukazuje się Pankracemu, jest symbolem zemsty i sprawiedliwości. Ukazał się właśnie jemu, bo chciał on zniszczyć religię katolicką i za to musi ponieść karę.

Zarówno Pankracy, jak i Henryk są bohaterami tragicznymi, gdyż wybierali między wartościami równoważnymi: hrabia chciał chronić tradycję, honor, religię i stary porządek (ideały przeszłości); Pankracy walczył o wolność dla ludzi, sprawiedliwość i dobrobyt (w przyszłości). Ich fatum była historia. Nie-Boska komedia jest utworem historiozoficznym – nie odnosi się do konkretnego wydarzenia historycznego, mówi o ogólnej roli jednostki i społeczeństwa w historii. Utwór nie porusza problemu patriotyzmu i tematyki narodowej.

NIE-BOSKA KOMEDIA DRAMATEM ROMANTYCZNYM

–	niezachowanie jedności czasu i miejsca – akcja toczy się na przestrzeni wielu lat, np. jest ukazany moment chrzcin Orcia, potem widzimy go jako kilkuletniego chłopca
–	akcja jest epizodyczna, jest wiele wątków – wątek Pankracego, żony, Orcia itd.
–	połączenie epiki, liryki i dramatu – epickie są wstępy, liryczna – modlitwa Orcia, dramatyczne – dialogi i napięcie
–	połączenie fantastyki z realizmem – występują złe i dobre duchy, anioł stróż, diabeł pod postacią orła
–	bohater romantyczny (tragiczny) – hrabia jest rozdarty wewnętrznie, to patriota, poeta, indywidualista
–	tematyka filozoficzna, psychologiczna
–	występują sceny zbiorowe (zebranie), monumentalne (hrabia nad przepaścią)
–	symbolizm – Chrystus jako symbol kary i zemsty, orzeł jako symbol zła
–	tajemniczość
–	ludowość – język, bohaterowie, wiara w diabła
–	zakończenie otwarte – nie rozwiązano problemów zawartych w utworze.

powrót do początku strony