|
Nowela to krótki utwór epicki o bardzo wyraźnie wyeksponowanej fabule; jednowątkowy. Ma zwartą kompozycję i niewielką liczbę postaci. Klasyczna nowela, której twórcą jest Boccaccio, zbudowana jest według teorii sokoła (sokół jako motyw przewodni, przekazujący sens noweli i łączący płaszczyzny akcji). ELIZA ORZESZKOWA GLORIA VICTIS Utwór wydano w 1910 r., gloria victis znaczy chwała zwyciężonym. Nowela ta ma kompozycję klamrową. Główni bohaterowie to Maryś, jego siostra Anielka i jej chłopak – Jagmin. Treścią jest rozmowa między drzewami i wiatrem w lesie, gdzie stacjonował oddział powstańców pod dowództwem Romualda Traugutta. Maryś był bardzo delikatnym chłopcem, interesował się przyrodą, potrafił być także mężny – uratował życie Traugutta. Jednak obydwaj zginęli, Anielka postawiła bratu na polanie mały krzyż. Autorka heroizuje bohaterów – porównuje Traugutta do wielkich wodzów, np. do Leonidasa, Jagmina do Herkulesa, pokazuje ich bohaterskie czyny, nawiązuje do tradycji husarii. Traugutt w pewnym momencie porównany jest do Chrystusa, bo wziął na siebie krzyż narodu (idea mesjanistyczna). Narratorami utworu są: wiatr, dąb, świerk, brzoza, róża, lilie... – wszystko utrzymane jest w konwencji baśni. Autorka idealizuje i równocześnie hiperbolizuje historię: Sto strzelb na jedną strzelbę. Sto pik na jedną szablę. Jak w baśniach. Czas akcji (przeszły) jest ważniejszy od czasu narracji (teraźniejszego). Styl utworu jest patetyczny, występują nawiązania do Biblii, archaizmy oraz mowa pozornie zależna. BOLESŁAW PRUS KAMIZELKA Nowela ta opowiada historię miłości małżonków. O ich losie dowiadujemy się od narratora, który kupił od handlarza starą kamizelkę należącą do jego zmarłego sąsiada. Małżonkowie żyli szczęśliwie do czasu choroby mężczyzny. Choroba tak wycieńczała małżonka, że chudł. Aby nie martwić żony, w tajemnicy przerabiał kamizelkę (przesuwał sprzączkę tak, aby nie było widać utraty wagi). Żona zaś, aby mąż nie tracił nadziei na wyzdrowienie, skracała nocą pasek, by kamizelka zdawała mu się ciaśniejsza. Pewnego dnia mąż zauważył, że kamizelka jest nawet za ciasna, wierząc w wyzdrowienie, ujawnił żonie swoje szachrajstwo. Niestety wkrótce zmarł. Postępowanie pary było dowodem wielkiej miłości. Autor podkreślając, iż więzi rodzinne stanowią najcenniejszą wartość w życiu, odwrócił sens moralny kłamstwa, dodając mu wartości pozytywnej. Narracja noweli, początkowo pamiętnikarska, przekształca się w narrację wszechwiedzącą – poznajemy rozmowy małżonków. Autor przekazuje swoje wzruszenie, żal, podziw i szacunek dla bohaterów. Nie pisze tego jednak wprost – sposobem wyrażenia jest dobór faktów. Pointa jest optymistyczna: zawsze istnieje nadzieja, człowiek powinien wierzyć w to, że spotka go coś dobrego, mimo świadomości, że na świecie źle się dzieje. Utwór zbudowany jest według teorii sokoła – tytułowa kamizelka spaja dwie historie w całość, charakteryzuje głównego bohatera, odmierza upływ czasu i jest symbolem ludzkich problemów. HENRYK SIENKIEWICZ SZKICE WĘGLEM, CZYLI EPOPEJA POD TYTUŁEM: CO SIĘ DZIAŁO W BARANIEJ GŁOWIE Nowela ta ukazuje sytuację chłopów po uwłaszczeniu w zaborze rosyjskim. Króluje ciemnota, analfabetyzm, bieda i pijaństwo. Ponadto czytelnik ma okazję poznać działalność urzędniczą na przykładzie bohatera – Zołzikiewicza, który bezkarnie wykorzystuje chłopów i doprowadza do tragedii rodzinę Rzepów. Utwór postuluje o absolutną konieczność oświecenia chłopstwa, które całkowicie zależy od nieuczciwych urzędników pokroju Zołzikiewicza (ze względu na swój analafabetyzm). Autor podkreśla wagę "ośmielenia" chłopa, który tak boi się urzędów, że zupełnie nie potrafił egzekwować swoich praw. Ponadto zmienić się powinien stosunek wyższych klas do ludu – nowela dowodzi, że kler i szlachta nie przejmuje się zupełnie problemami chłopstwa, wynikającymi z braku wykształcenia i obycia. Autor stawia więc postulat pracy u podstaw i pracy organicznej. Szkice węglem to radykalna nowela, krytykująca stosunki między szlachtą a ludem. Krwawa, wręcz absurdalna fabuła utworu jest apelem o ich zmianę. MARIA KONOPNICKA MIŁOSIERDZIE GMINY Nowela ukazuje okrutny sposób traktowania starszych ludzi. Opisana jest licytacja ubogich i niedołężnych starców; traktuje się ich jak zwierzęta. Mieszkańcy gminy są bezwzględni i cyniczni. Ich miłosierdzie jest pozorne, przyszli na licytację, by zdobyć tanią siłę roboczą. Autorka ukazuje w utworze kilka problemów: biedę w społeczeństwie (choć akcja toczy się w Szwajcarii, podobnie było w Polsce), fałszywą filantropię, rozpad rodziny. PROBLEMATYKA NOWEL POZYTYWISTYCZNYCH – | Nędza i zaniedbanie ludu na wsi (Szkice węglem, Janko Muzykant Sienkiewicza, Antek Prusa) | – | Powstanie styczniowe (Gloria victis Orzeszkowej). | – | Problem żydowski (Mendel gdański Konopnickiej). | – | Problem nierówności społecznej, wyzysk robotników, bieda w miastach (Powracająca fala, Kamizelka, Katarynka Prusa, Dobra pani, A... B... C... Orzeszkowej, Miłosierdzie gminy Konopnickiej). |
powrót do początku strony |
