JAN KASPROWICZ

Żył w latach 1860–1926. Studiował literaturę i filozofię w Lipsku i Wrocławiu. Należał do Towarzystwa Literacko-Słowiańskiego. W czasie pobytu we Wrocławiu poeta został skazany za swą działalność w tajnych organizacjach patriotycznych i socjalistyczne poglądy na sześć miesięcy więzienia. W 1888 r. opuścił Wrocław i osiadł we Lwowie. Zmarł w swej posiadłości (Harenda) w Poroninie koło Zakopanego.

Podział twórczości Kasprowicza na okresy:

I.	Poezja społeczna:
–	cykl sonetów Z chałupy (poezja zaangażowana), Obrazy i obrazki chłopskie, Obrazy natury (naturalizm, ideologia socjalistyczna).
II.	Okres symboliczny:
–	Krzak dzikiej róży, Miłość (problematyka filozoficzna, symbolizm).
III.	Hymny:
–	dwa cykle Ginącemu światu i Salve Regina (katastrofizm, prometeizm, ekspresjonizm, tematyka religijna i filozoficzna);
–	proza O bohaterskim koniu i walącym się domu (problematyka społeczna).
IV.	Okres afirmacji życia:
–	Księga ubogich, Mój świat (stylizacja na prymitywizm ludowy, ideologia chrześcijańska, franciszkanizm).

Z CHAŁUPY

SONET I

W tym utworze jest mowa o wsi, gdzie ziemia jest nieurodzajna i panuje bieda. Opis jest bardzo realistyczny. Podmiot liryczny płacze, wspominając ubóstwo wsi i wyznaje, że nigdy o niej nie zapomniał, choć dawno temu ją opuścił. W sonecie pojawia się pytanie o przyszłość wsi.

SONET XXIX

Jest to sonet fabularny. Mówi o chłopcu, który chciał się kształcić, ale pochodził ze wsi, gdzie panowała bieda, chłopiec ten umarł na suchoty. Poza tym pokazana jest nieprzychylność ludzi dla tych, którzy chcą się wybić, zmienić środowisko.

SONET XV

Sonet ten ukazuje sytuację ubogiej kobiety, która straciła męża, musiała najmować się do pracy, póki miała siły, w końcu została żebraczką i wkrótce umarła.

KOMPOZYCJA i NOWATORSTWO CYKLU SONETÓW Z CHAŁUPY

Pierwszy sonet jest wprowadzeniem, pokazuje ogólny obraz wsi. Kolejne – omawiają poszczególne problemy. Ich cechy to: realizm, naturalizm, tematyka chłopska. Nowatorstwo sonetów Kasprowicza polega na tym, iż poruszają one niskie, przyziemne sprawy, zawierają fabułę i dialogi, zaciera się w nich granica między częścią opisową a refleksyjną. Sonety te napisane są bardzo prostym językiem, zawierającym elementy gwary i pieśni ludowej. Kasprowicz poprzestał jedynie na opisie stanu rzeczy, nie podawał żadnych propozycji poprawy życia na wsi.

KRZAK DZIKIEJ RÓŻY W CIEMNYCH SMRECZYNACH

Utwór ten  stanowi cykl czterech sonetów. Składają się one na opis kwitnącego krzaku dzikiej róży na tle szarych skał, tuż obok umierającej starej limby. Obraz ten zawiera cechy impresjonistyczne: czytelnik "widzi" pawiookie stawy, wężowiska kosodrzewin etc., ponadto "bohaterki" utworu: róża i limba są opisane o różnych porach dnia. Zmienia się więc światło i natężenie barw, plama dominuje nad linią.

Obok impresjonizmu, łatwo odnaleźć w utworze inną cechę liryki młodopolskiej: symbolizm. Różę można potraktować w wierszu jako symbol piękna, życia, delikatności, młodości i zdrowia, natomiast limba jest jej przeciwieństwem (to symbol brzydoty, śmierci, rezygnacji i choroby).

HYMNY

Hymny Kasprowicza (w sumie osiem, w dwóch cyklach) ukazywały się w latach 1899–1902. Znalazły w nich odbicie, charakterystyczne dla literatury tamtego okresu, ekspresjonizm, katastrofizm i dekadentyzm. Mocno podkreślony został kryzys wartości religijnych i moralnych.

Słynne hymny Kasprowicza to: Dies irae, Święty Boże, Święty Mocny, Moja pieśń wieczorna, Hymn świętego Franciszka z Asyżu.

Kasprowicz pisał hymny z kilku przyczyn – wyniósł wiarę katolicką z domu, Biblia była w jego czasach ważnym elementem programu szkolnego (w swoich utworach poeta próbuje polemizować z nią, nie okazując zresztą zbytniej pokory).

ŚWIĘTY BOŻE
 
W utworze zaprezentowany został odludny wyschnięty wąwóz – miejsce dzikie, zachwaszczone, ponure. Znajdują się w nim zniszczone groby średniowiecznych rycerzy. Wąwóz okazuje się być wielkim grobem, do którego zmierza procesja. W mogile ma spocząć człowiek, który ciężko pracował przez całe życie, bardzo cierpiał i było mu tak źle, że czekał na śmierć.

W dalszej części utworu dowiadujemy się, że człowiek ten był poetą. Świat był dla niego inspiracją, a jego celem było uszczęśliwienie ludzi. Jednak nikt go nie rozumiał, został wyszydzony, wreszcie umarł przeklęty nawet przez najbliższych.

Wizja pogrzebu jest apokaliptyczna – do grobu zstępuje cała ludzkość i przyroda. Utwór zawiera elementy średniowieczne (rycerze, chorągwie) oraz wiele symboli, jak czarna wrona (symbol nieszczęścia), krzyż (cierpienie), grób (śmierć).

Podmiot liryczny zwraca się do Boga o pomoc, ale Bóg w tym utworze to niedostępny dla ludzi król. Stwarza ludzi, ale skazuje ich na cierpienie i nie interesuje się ich losem. Odmierza czas jak zegar. Podmiot liryczny buntuje się przeciwko Bogu, robi mu wyrzuty i przeklina go (podobnie jak Konrad w III części Dziadów). W końcu zrezygnowany zwraca się do szatana, by cała ludzkość umarła, a na świecie zapanowało zło: tańcz na nim [na grobie] taniec piekielny po wszystkie dni...

W utworze znajdują się dwa elementy: prometeizm i lucyferyzm. Dominuje ten pierwszy, bo motywacją buntu wobec Boga jest chęć pomocy ludzkości. Poza tym, jak wspomniano wcześniej, hymn ten bogaty jest w symbole i elementy ekspresjonizmu (dynamizm, eskalacja emocji, metafizyka).

Święty Boże to hymn suplikacyjny (błagalny), a elementy hymniczne to:
– liryka zwrotu do adresata (którym jest Bóg), 
– patetyczny uroczysty styl,
– elementy pieśni,
– prośby.

DIES IRAE

Tytuł oznacza w łacinie dzień gniewu (Bożego), czyli dzień sądu ostatecznego. Utwór polemizuje z Biblią. Zawiera przerażające wizje: pożary słońc, ciemnienie blasku, krzepnięcie ognia, nawałnicę. Ziemia zamienia się w trzęsawisko pełne pijawek, węży i jaszczurek. Wszyscy ludzie (zmarli i żywi) idą w procesji na sąd. Stwórca jest wyobrażony jako surowy król nierozumiejący ludzi (podobnie jak w poprzednim hymnie Święty Boże). Ludzie cierpią, a wyrok Boga jest okrutny – skazuje on ludzkość na zagładę, nie daje żadnej nadziei.

Utwór zawiera wiele symboli i postaci zaczerpniętych z Biblii: Chrystus – głowa owinięta cierniową koroną, Ewa (symbol żądzy i grzechu), Adam (przedstawiony jako człowiek oszukany przez Boga), prorocy, archanioł Michał, Hiob. Są również postaci i elementy mitologiczne – Herakles, Styks.

Podmiot liryczny prosi Boga o litość, toczy z nim spór w imieniu całej ludzkości, jednak Stwórca jest nieprzejednany i surowy. Podmiot buntuje się i oskarża Boga o zesłanie na ludzi cierpienia oraz o stworzenie zła: przez grzech Twój Boże! Ginę! Ginę! Ginę!. Podobnie jak w poprzednim hymnie, tak i tutaj podmiot liryczny przyjmuje postawę prometejską.

W utworze występują elementy turpizmu (kult brzydoty), frenetyzm (elementy makabry, szaleństwa), ekspresjonizm (dominuje czerwień pożaru oraz czerń; hiperbolizacja emocji i brzydoty).

HYMN ŚWIĘTEGO FRANCISZKA Z ASYŻU

Jest to hymn odmienny w swej wymowie od pozostałych – błogosławiący Boga i chwalący go za to, że zesłał cierpienie, bo daje ono radość i miłość. Utwór przedstawia etykę franciszkańską - głosi pokorę wobec wyroków boskich oraz nieskończoną i niezachwianą wiarę w dobroć Stwórcy.

powrót do początku strony