FRANZ KAFKA
(1883-1924)

Był synem kupca. Zaczął tworzyć w 1901 r., ale pierwszy utwór niestety się nie zachował. Pracował w firmie ubezpieczeniowej (ukończył prawo) i równocześnie pisał. Był Żydem, mieszkał w Pradze, pisał po niemiecku – można z tego wnioskować, że nie utożsamiał się z żadną grupą narodową. Był piętnowany za swoje pochodzenie – był to jego kompleks, podobnie jak gruźlica, na którą chorował. Kolejnym czułym punktem Kafki były konfliktowe stosunki z ojcem. Kiedy pisał, czuł się winny wobec ojca pragnącego mieć syna kupca, człowieka interesu; kiedy nie pisał – czuł się winny wobec siebie. Dwa razy zaręczał się z Felicją Bauer i dwukrotnie zrywał zaręczyny, gdyż bał się, że nie podoła małżeństwu. W końcu nigdy się nie ożenił.

Napisał m.in. Zamek, Przemianę, Doświadczenie psa. W 1914 r. powstał Proces, ukazał się rok po śmierci Kafki, w 1925 r. Pisarz zmarł w sanatorium pod Wiedniem. W testamencie kazał spalić wszystkie swoje utwory, jednak jego przyjaciel – Max Brod – nie zrobił tego.

Cechy twórczości Kafki:

–	centralny problem – istnienie człowieka w obcym, wrogim mu świecie;
–	mroczne, ciasne przestrzenie, pogłębiające uczucie przytłoczenia, uwięzienia;
–	kondensacja czasu;
–	bohater pozbawiony cech indywidualnych, bez nazwiska;
–	narrator obiektywny;
–	język suchej relacji, urzędowy, brak indywidualizacji;
–	niedomówienia, brak wyjaśnień;
–	problematyka filozoficzna i moralna;
–	fantastyka, wizyjność;
–	odrzucenie opisu, fabuły, psychologizmu;
–	pesymizm.

PROCES

Bohater utworu – Józef K. – został aresztowany w dniu swoich trzydziestych urodzin. Nie był jednak niczym ograniczony, mimo aresztowania mógł normalnie chodzić do pracy. Pewnego dnia kazano mu się gdzieś stawić, nie znał dokładnego adresu, przypadkowo trafił do jakiejś kamienicy, w której – jak się okazało – toczył się proces w jego sprawie... Fabuła Procesu – jak widać – przypomina koszmarny sen.

Cechy utworu:
– brak emocji;
– fantastyka;
– tragizm;
– duszna atmosfera;
– pesymistyczny obraz świata, świat źródłem udręki, koszmar;
– uniwersalizm akcji (czas, miejsce akcji nieznane – symboliczne);
– subiektywizm narracji (z punktu widzenia Józefa K.);
– schematyzacja fabuły;
– poetyka snu (technika oniryczna).

Proces to powieść–parabola. Jest to gatunek literatury moralistycznej, w którym fabuła nie jest ważna ze względu na cechy jednostkowe, ale ukazuje pewne prawidła, prawdy dydaktyczne; bohaterem jest człowiek zmagający się z czymś wielkim.

Dzieło Kafki można odczytywać jako powieść o labiryncie biurokracji, o totalitaryzmie, o władzy, o uzależnieniu jednostki od systemu. W ujęciu metafizycznym proces to całe życie człowieka, który musi umrzeć, zawsze popełnia błędy, zawsze jest winny, a jego życie jest absurdem.

Kierunki artystyczne widoczne w tym tekście to: surrealizm (np. tak niski sufit, że ludzie kładli poduszki na głowy), ekspresjonizm (np. prowokacja erotyczna garbatej dziewczynki), groteska (zjedzenie śniadania w mieszkaniu Józefa K. przez aresztujących go strażników).

powrót do początku strony