|
 Urodził się w 1892 r. w polskojęzycznej żydowskiej rodzinie w Drohobyczu koło Lwowa (wtedy było to na terenie Galicji). Był trzecim, najmłodszym dzieckiem 46-letniego Jakuba Schulza, kupca bławatnego i Henrietty, córki zamożnego handlarza drewnem. W domu Schulza nie kultywowano tradycji żydowskich. Artysta studiował architekturę we Lwowie i malarstwo w Wiedniu, potem był nauczycielem rysunku, pracy tej nie lubił. Właściwie był samoukiem – nigdy nie ukończył studiów. Większość z jego zachowanych prac pochodzi z lat trzydziestych. Stale powracające motywy na rysunkach Schulza to: kobieta-idol i bałwochwalcy, sceny sadomasochistyczne, sceny przy stole, sceny na ulicy, dorożki, judaica i akty kobiece. Kolekcjonował czarne damskie pantofle i pończochy. Zachowały się wykonane przez Schulza portrety i autoportrety, projekty okładek do własnych książek, ilustracje do własnych opowiadań. Jest również autorem ilustracji do pierwszego wydania Ferdydurke Gombrowicza. 
Jakub, Józef i Pan Fotograf – ilustracja do opowiadania "Wiosna"
Bruno Schulz, Autoportret
W latach 1941–42 Schulz znalazł się w żydowskim getcie w Drohobyczu. "Zaopiekował się" nim wtedy gestapowiec Feliks Landau, który wykorzystywał go do wykonywania licznych prac malarskich. W lutym 2001 r. w drohobyckim domu odkryto freski, które Schulz wykonał na jego polecenie. W maju tego samego roku przedstawiciele izraelskiego Instytutu Pamięci Yad Vashem wycięli ze ściany część fresków i ukradkiem wywieźli je do Jerozolimy. Pozostałe na miejscu szczątki przeniesiono do drohobyckiego muzeum; w Polsce zostały zaprezentowane po raz pierwszy w 2003 r. w Warszawie, Wrocławiu i Gdańsku na wystawie Republika Marzeń. Te malowidła ścienne ukazują zupełnie nieznane do tej pory motywy w twórczości Schulza – najwyraźniej są ilustracjami do bajek (uczniowie Schulza wspominają, iż często opowiadał im w czasie lekcji wymyślane przez siebie bajki). Schulz był bardzo nieśmiały, nisko siebie oceniał, pisał do szuflady. Został odkryty przez Nałkowską, zadebiutował w 1933 r. Sklepami cynamonowymi. W 1937 r. ukazało się Sanatorium pod klepsydrą. Przełożył Proces Kafki (lub jedynie użyczył nazwiska narzeczonej Józefinie Szelińskiej, prawdziwej autorce przekładu, jest to jednak niesprawdzona teoria). Pozostawił po sobie rysunki, artykuły, listy, prace graficzne. Twórczość Schulza porównuje się do modernistycznego ekspresjonizmu Kafki, łączy się ją także z surrealizmem, kreacjonizmem, psychoanalizą. Sam Schulz cenił sobie twórczość Rilkego, Kafki i Manna. Zginął zamordowany 19 XI 1942 r. w czasie tzw. "dzikiej akcji" gestapo. Zabił go gestapowiec Karl Günther dwoma strzałami w tył głowy w rewanżu za wcześniejsze zastrzelenie przez Landaua jego własnego protegowanego, dentysty Löwa. Tragizmu temu wydarzeniu dodaje fakt, iż najbliższej nocy Schulz miał uciec z getta do Warszawy (akcję zorganizowała Nałkowska). Przypuszczalnie został pochowany we wspólnej mogile, której po wojnie nie udało się odnaleźć. Cechy prozy Schulza:
– | fantastyka, baśniowość; | – | groteska; | – | archetypy, symbole; | – | nieokreślona przestrzeń, czas psychologiczny (wpływ psychoanalizy), nastrój senności, oberwania czasu; | – | wizja świata oparta na antynomiach; | – | alogiczność; | – | z jednej strony uwznioślenie codzienności, z drugiej degradacja wzniosłości, patosu; | – | kreacjonizm, wizjonerstwo; | – | poetyka snu, oniryzm; | – | trudno jest określić przynależność gatunkową utworu. |
SKLEPY CYNAMONOWE
Oryginalna okładka książki z 1933 r.
Akcja utworu toczy się w prowincjonalnym galicyjskim miasteczku bez nazwy, w sennej atmosferze, w żydowskiej rodzinie. Ojciec bohatera prowadzi sklep bławatny (z materiałami). To jemu poświęcona jest większa część utworu, wyeksponowana też została służąca Adela. GŁÓWNE MOTYWY Postać ojca:
– | jako kupiec bławatny: dokładny, skrupulatny, sumienny (co rano budzi subiektów do pracy); | – | jako hodowca ptaków: oryginał, fantasta, improwizator (powoli upodabniał się do kondora); | – | jako ojciec: zdziecinniały, zdziwaczały dziwak (wplątywał się w swoje dziwactwa, coraz bardziej oddalał się od rodziny, gubił się w swoim mieszkaniu, chował się w szafie, wchodził na karnisz przybierając postawę kondora, był w niedostepnej sferze); | – | jako prorok: nawiedzany przez Boga; | – | filozof, naukowiec, twórca teorii, według której wszyscy mogą tworzyć, mimo że ich twory są niedoskonałe, tandetne; | – | sztukmistrz, czarodziej: ożywiał miasto, kiedy włączał się do życia (kiedy uciekły mu ptaki). |
Zakończenie losu ojca jest metafizyczne: zamienił się albo w kondora (króla ptaków), albo w karakona (wstrętnego karalucha), bądź zniknął. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z heroizacją ojca, w drugim – z procesem przeciwnym; w utworze często prezentowane są obie sprzeczne postawy wobec postaci ojca.Adela: jest w utworze uosobieniem demonicznego erotyzmu, drapieżnej kobiecości (nazwanej samowystarczalną kobiecością), która osłabia mężczyznę, degeneruje go, zakorzenia w rzeczywistości. Panowała nad ojcem kobiecą siłą, roztaczaną dookoła aurą erotyzmu, odbierała mu moc twórczą i odzierała z metafizyczności, wprowadzała go do rzeczywistego świata. Ojciec bohatera padał na kolana przed jej pantofelkiem (elementy masochizmu męskiego). Manekiny: symbolizują materię, sztuczność, budzą odrazę i jednocześnie fascynują, pociągają. Krokodyle (z ulicy Krokodyli): to grube ryby, finansiści. Ptaki: symbol wolności, egzotyki, ożywienia – tego, za czym tęskni człowiek. Karakony: symbolizują brzydotę, szarość, ale budzą też fascynację: Wszystkie szpary pełne były drgających wąsów, każda szczelina mogła wystrzelić z nagła karakonem (...) ...płaski, bezgłowy i ślepy kadłub, niesiony niesamowitą ruchliwością pajęczych nóg... Sklepy cynamonowe: istniały tylko w marzeniach, handlowało się w nich tym, co pobudza wyobraźnię. ODKSZTAŁCENIA ŚWIATA Deformacje świata w utworze powstają z dwóch powodów, po pierwsze obserwatorem jest dziecko, po drugie na twórczość Schulza miała wpływ filozofia Bergsona (twórcy intuicyjnej filozofii, głoszącej, iż nie można świata zbadać, a jego poznanie jest tylko intuicyjne). Zabiegi te czynią książkę bardzo nowatorskim utworem. Przykłady deformacji:
– | czas: nie ma konkretnego czasu, on nie istnieje, jest metafizyczny, subiektywny, psychologiczny i względny: Każdy wie, że w szeregu zwykłych, normalnych lat rodzi niekiedy zdziwaczały czas ze swego łona lata inne, lata osobliwe, lata wyrodne, którym – jak szósty, mały palec u ręki – wyrasta kędyś trzynasty, fałszywy miesiąc (...). Winna jest temu starcza niepowściągliwość lata, jego rozpustna i późna żywotność. Bywa czasem, że sierpień minie, a stary gruby pień lata rodzi z przyzwyczajenia jeszcze dalej, pędzi ze swego próchna te dni-dziczki, dni-chwasty, jałowe i idiotyczne, dorzuca na dokładkę, za darmo, dni-kaczany, puste i niejadalne – dni białe, zdziwione i niepotrzebne. Wyrastają one, nieregularne i nierówne, nie wykształcone i zrośnięte z sobą, jak palce potworkowatej ręki, pączkujące i zwinięte w figę. | – | przestrzeń: metafizyczna, pełna symboli, nieograniczona, względna, tajemnicza:
(...) w starych mieszkaniach bywają pokoje, o których się zapomina. Nie odwiedzane miesiącami, więdną w opuszczeniu między starymi murami i zdarza się, że zasklepiają się w sobie, zarastają cegłą i, raz na zawsze stracone dla naszej pamięci, powoli tracą też swą egzystencję. Drzwi, prowadzące do nich z jakiegoś podestu tylnych schodów, mogą być tak długo przeoczane przez domowników, aż wrastają, wchodzą w ścianę, która zaciera ich ślad w fantastycznym rysunku pęknięć i rys. | – | kształty: niespodziewanie się zmieniają – koń z ulicy przemienia się w drewnianego konika-zabawkę, ciotka rozsypuje się w proch, domy nie mają frontów, wejść, ulice miały swoje duplikaty, lustrzane odbicia.
|
powrót do początku strony |
