|
PERIODYZACJA Najprostsza periodyzacja polskiej literatury współczesnej to podział na trzy okresy:
1. 1939–1945, czyli lata II wojny światowej;
2. 1945–1989, czyli lata PRL-u;
3. lata po 1989 r., czyli literatura Rzeczypospolitej. Lata 1945–1989 nie stanowią jednak jednolitego okresu literackiego i należy wyróżnić następujące przedziały czasowe (podokresy):
1945–1948
Trzy lata po zakończeniu wojny to czas względnej swobody twórczej, można powiedzieć – powojennego oddechu. W literaturze dominowała tematyka wojenna.
1949–1956
Lata te to okres socrealizmu. W grudniu 1948 r. odbył się Zjazd Związku Zawodowego Literatów Polskich, na którym przyjęto (i narzucono) program socjalistycznego realizmu w literaturze. W praktyce oznaczało to opisywanie świata budów i fabryk, "złego" szpiega imperializmu, pochwalającego "zgniły" zachód i "dobrego" działacza Partii. Nie ma się co dziwić, że w tym okresie prawie każdy z ówczesnych pisarzy "popełniał" dzieło socrealistyczne, np. Tadeusz Konwicki napisał powieść Przy budowie, a Zalewski Traktory zdobędą wiosnę.
1956–1968
Jest to okres popaździernikowy, tzw. "mała stabilizacja" (termin pochodzi od tytułu sztuki Tadeusza Różewicza Świadkowie albo nasza mała stabilizacja). W październiku 1956 r. wybuchł kryzys polityczny, nasilający się po śmierci Stalina. Przyniósł odwilż w kraju oraz w literaturze. Zadebiutowało wielu poetów, m.in. Miron Białoszewski, Zbigniew Herbert, Stanisław Grochowiak, Ernest Bryll. Młodzi poeci skupiali się wokół pisma "Współczesność" (stąd nazwa pokolenia). W prozie zabłysnął Marek Hłasko, Marek Nowakowski, Edward Stachura. Jeszcze w 1955 r. Adam Ważyk wydał Poemat dla dorosłych, będący krytyką zniewolonej mentalności. Rozwinęła się twórczość Konwickiego i Sławomira Mrożka.
1968–1970
Po studenckim proteście w marcu 1968 r. przeciwko zdjęciu Dziadów Kazimierza Dejmka wyłoniło się nowe pokolenie pisarzy, tzw. Nowa Fala, do którego zaliczali się Stanisław Barańczak, Adam Zagajewski, Julian Kornhauser, Ewa Lipska, Ryszard Krynicki.
1970–1980
Po grudniu 1970 r. (strajki w Gdańsku) część twórców pisała za granicą, rozpoczął się tzw. drugi obieg dzieł literackich (czyli nieoficjalny, poza cenzurą).
1980–1989
W 1980 r. były kolejne strajki w Stoczni Gdańskiej, w 1981 r. wprowadzono stan wojenny, formalnie zniesiony w 1983 r., jednak można przyjąć, że w kulturze trwał praktycznie przez całą dekadę. Stan wojenny oznaczał zastój w twórczości, lecz trzeba pamiętać, że bardzo prężnie funkcjonowała wówczas literatura drugiego obiegu, zdominowana przez nurt polityczny.
1989 – do dziś
Po upadku komunizmu do władzy doszła opozycja, zniesiono cenzurę. Automatycznie znikł podział na literaturę oficjalną i podziemną. Obecnie panuje pełna swoboda twórcza. POKOLENIA LITERACKIE POKOLENIE | PRZEDSTAWICIELE | CHARAKTERYSTYKA | POKOLENIE
ROKU 1910 | Jerzy Andrzejewski, Zofia Nałkowska, Czesław Miłosz i in. | Pisarze urodzeni około 1910 r., tworzyli przed II wojną światową, w czasie wojny oraz po jej zakończeniu. | KOLUMBOWIE | Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Gajcy, Tadeusz Borowski, Tadeusz Różewicz, Andrzej Trzebiński, Wisława Szymborska i in. | Młodzi, urodzeni około 1920 r. pisarze, poeci, którzy tworzyli w czasie wojny i okupacji; większość z nich zginęła w powstaniu warszawskim. Wojna odcisnęła piętno na wszystkich, jednak to pokolenie odebrało ją specyficznie – lata wojny to lata ich młodości, wchodzenia w dojrzałość, poznawania życia. Kolumbami nazwał ich Roman Bratny w powieści Kolumbowie rocznik 20, w której przedstawia tragiczne dzieje powstańców Warszawy w 1944 r. | "PRYSZCZACI" | Tadeusz Konwicki, Roman Bratny, Bohdan Czeszko i in. | Początkowo zwolennicy realizmu socjalistycznego. Debiutowali na przełomie lat 40. i 50. Większość po 1956 r. odeszła od ideologii socjalistycznej. | POKOLENIE
"WSPÓŁCZESNOŚCI" | Ernest Bryll, Marek Nowakowski, Miron Białoszewski, Edward Stachura, Władysław Terlecki, Jerzy Harasymowicz, Sławomir Mrożek, Jan Błoński, Jarosław Marek Rymkiewicz, Stanisław Grochowiak, Zbigniew Herbert i in. | Urodzeni około 1930 r., debiutowali na łamach pisma "Współczesność" po 1956 r. Dla niektórych był to debiut spóźniony (Białoszewski) lub powtórny (Szymborska). Ich doświadczeniem pokoleniowym był październik 1956 r. i związane z nim przemiany, zwłaszcza złagodzenie polityki. | NOWA FALA, 1968 | Ryszard Krynicki, Ewa Lipska, Adam Zagajewski, Julian Kornhauser, Stanisław Barańczak | Przeżyciem pokoleniowym dla tych poetów były wydarzenia Marca '68 i Grudnia '70. Twórczość pokolenia Nowej Fali wyrosła ze sprzeciwu wobec schematom i stereotypom w kulturze i języku. |
WOJENNE LOSY PISARZY • | Stanisław Ignacy Witkiewicz – popełnił samobójstwo 18 września 1939 r. | • | Józef Czechowicz – zginął podczas bombardowania Lublina w 1939 r. | • | Bruno Schulz – został rozstrzelany w 1942 r. | • | Janusz Korczak – razem z dziećmi, którymi się opiekował, trafił do obozu zagłady w Treblince; został zagazowany w 1942 r. | • | Tadeusz Boy-Żeleński – w 1941 r. rozstrzelany wraz z grupą profesorów Uniwersytetu Lwowskiego. | • | Karol Irzykowski – zmarł na skutek komplikacji spowodowanych przez rany odniesione w powstaniu warszawskim. | • | Juliusz Kaden-Bandrowski, Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Gajcy – zginęli w powstaniu warszawskim. | • | Spora grupa pisarzy – Pola Gojawiczyńska, Zofia Kossak-Szczucka, Gustaw Morcinek, Tadeusz Borowski – przeszła przez piekło hitlerowskich więzień i obozów koncentracyjnych. | • | Leon Kruczkowski, Konstanty Ildefons Gałczyński – przetrwali całe lata w obozach jenieckich. | • | Leopold Staff, Jarosław Iwaszkiewicz, Zofia Nałkowska, Maria Dąbrowska, Jerzy Szaniawski, Jan Parandowski, Julian Przyboś, Mieczysław Jastrun – przeszli okupację w Polsce. | • | Gustaw Herling-Grudziński – przeżył łagry sowieckie. | • | Bruno Jasieński – w 1939 r. został zamordowany przez NKWD w obozie koncentracyjnym pod Władywostokiem. | • | Aleksander Wat – aresztowany w 1940 r. we Lwowie, do 1946 r. przebywał w Kazachstanie. | • | Władysław Sebyła – zamordowany w Katyniu. | • | Niektórzy przeżyli wojnę na emigracji: Władysław Broniewski, Julian Tuwim, Antoni Słonimski, Maria Kuncewiczowa, Maria Pawlikowska-Jasnorzewska, Arkady Fiedler, Jan Lechoń, Kazimierz Wierzyński, Witold Gombrowicz (do końca życia poza granicami kraju), Melchior Wańkowicz (jako korespondent wojenny). |
Literatura współczesna – poezja, proza, dramat powrót do początku strony |
