Zygmunt III Waza

Zygmunt III Waza (1566–1632), król polski od 1587 r., król szwedzki w latach 1592–98, z dynastii Wazów,syn Jana III Wazy, króla Szwecji i Katarzyny Jagiellonki, córki Zygmunta Starego. Po śmierci Stefana Batorego (1586) na sejmie elekcyjnym w 1587 r. jednocześnie na króla Polski wybrano Zygmunta Wazę i arcyksięcia Maksymiliana Habsburga. Dzięki wsparciu Jana Zamoyskiego, wielkiego hetmana koronnego, Zygmunt III Waza koronował się w Krakowie 27 XII 1587 r. na króla polskiego a 24 I 1588 r. hetman Zomoyski pokonał w bitwie pod Byczyną Maksymiliana i jego polskich zwolenników. Zygmunt III dążył do wzmocnienia władzy królewskiej, dlatego szlachta często oskarżała go o chęć wprowadzenia rządów absolutnych (absolutum dominium). Część szlachty krytykowała również sojusz króla z Habsburgami i jego poparcie dla kontrreformacji. Taka niepopularna polityka doprowadziła w latach 1506–09 do rokoszu dowodzonego przez Mikołaja Zebrzydowskiego, wojewodę krakowskiego. Po śmierci ojca (1592) Zygmunt został królem szwedzkim, Rzeczpospolita i Szwecja połączone zostały unią personalną. Taki status nie trwał jednak długo, w 1598 r. Zygmunt utracił koronę szwedzką, a w 1599 r. Rigstag (szwedzki parlament) zdetronizował go. Zygmunt nigdy się z tym nie pogodził i do końca życia dążył do odzyskania tronu w Szwecji. W roku 1600 ogłosił inkorporację Estonii do Polski, czym spowodował konflikt polsko-szwedzki i wciągnął Rzeczpospolitą w długotrwałe wojny ze Szwecją. Wojna trwała od 1600 r. do 1629 r. i mimo zwycięstw polskich, w bitwach pod Kircholmem (1605) i Oliwą (1627), zakończyła się niekorzystnym dla Polski rozejmem w Altmarku (Starym Targu), na mocy którego, m.in. Szwecja zajęła Inflanty, za wyjątkiem ich południowo-wschodniej części (zwanej Inflantami Polskimi). Od 1609 r. Zygmunt III zaangażował się w sprawę następstwa tronu w Moskwie. W bitwie pod Kłuszynem (1610) wojska polskie pod wodzą hetmana Stanisława Żółkiewskiego rozgromiły armię rosyjską i Polacy wkroczyli do Moskwy. Ostatecznie nie udało się trwale opanować tronu moskiewskiego i wojna z Rosją zakończyła się rozejmem w Dywilinie (1618). Rzeczpospolita uzyskała ziemię smoleńską, czernihowską i siewierską. Zaangażowanie króla w sprawy wschodnie spowodowało, że Zygmunt III, a potem sejm (1611), wyraził zgodę na przeniesienie lenna pruskiego na linię elektorską Hohenzollernów (Brandenburgię). Faktycznie nastąpiło to w 1618 r. Przejęcie władzy w Prusach Książęcych przez elektorów brandenburskich, jak się okazało, miało dla Rzeczpospolitej fatalne skutki w przyszłości. Sojusz Zygmunta III z Habsburgami spowodował konflikt Rzeczpospolitej z Turcją. W 1620 r. pod Cecorą wojska polskie poniosły dotkliwą klęskę, w bitwie zginął hetman Żółkiewski. W następnym roku (1621) nowa wyprawa turecka zakończyła się niepowodzeniem i pod Chocimiem zwycięstwo odnieśli Polacy, co skłoniło Turków do zawarcia pokoju, który ustalał granice na Dniestrze.W czasach panowania Zygmunta III kilkakrotnie dochodziło do powstań kozackich. Zygmunt III Waza wspierał kontrreformację i będąc gorącym obrońcą i orędownikiem katolicyzmu, doprowadził w 1596 r. do zawarcia unii brzeskiej. Na jej mocy Kościół prawosławny, dominujący we wschodniej Rzeczpospolitej, połączył się z Kościołem katolickim uznając zwierzchnictwo papieża, zachowując swoją liturgię obrządku wschodniego i własną hierarchię kościelną (unici, później nazwani grekokatolikami). Część wyznawców prawosławia nie przystąpiła do unii brzeskiej (dyzunici). W okresie schyłku I Rzeczpospolitej problem dyzunitów wykorzystała Rosja, jako pretekst do mieszania się w sprawy wewnętrzne Polski.

WAŻNE DATY:

1587 – koronacja Zygmunta III Wazy na króla Polski 1588 – bitwa pod Byczyną 1596 – przeniesienie stolicy Polski do Warszawy, unia brzeska 1600-29 – wojna polsko-szwedzka 1605 – bitwa pod Kircholmem 1606-09 – rokosz Zebrzydowskiego 1609-18 – wojna polsko-rosyjska 1610 – bitwa pod Kłuszynem 1620 – bitwa pod Cecorą 1621 – zwycięstwo wojsk polskich z Turkami pod Chocimiem 1627 – bitwa morska pod Oliwą 1629 – rozejm ze Szwecją w Altmarku (Starym Targu)

Poczet królów i książąt polskich