Stefan Batory
Stefan Batory (1533–86), książę (wojewoda) siedmiogrodzki od roku 1571, król polski od 1576 r., mąż Anny Jagiellonki, siostry Zygmunta Augusta. Po ucieczce Henryka Walezego (1574) do Francji, szlachta wybrała w 1576 r. na króla polskiego Stefana Batorego, mimo że większość magnatów opowiedziała się za kandydaturą cesarza Maksymiliana II Habsburga. Rychła śmierć tego ostatniego i działania Batorego doprowadziły do koronacji księcia siedmiogrodzkiego na króla Polski 1 V 1576 roku. W roku 1577 król zmusił buntujących się mieszczan gdańskich do ugody i zapłacenia odszkodowania, które pozwoliło mu na przygotowanie się do wojny z Rosją o Inflanty, utracone na jej rzecz podczas bezkrólewia. Batory, chcąc uzyskać poparcie szlachty, zrzekł się części królewskich uprawnień sądowniczych na rzecz utworzonego w 1578 r. Trybunału Koronnego. W tym samym roku zorganizował piechotę wybraniecką, w skład której wchodzili chłopi z dóbr królewskich. Trzy mistrzowsko przeprowadzone kampanie przeciw Moskwie (1579, 1580 i 1581) pozwoliły Batoremu pokonać cara Iwana IV Groźnego i na mocy rozejmu w Jamie Zapolskim odzyskać Inflanty i ziemię połocką. W polityce wewnętrznej Stefan Batory dążył do wzmocnienia władzy królewskiej i zmniejszenia roli sejmu szlacheckiego. Najbliższym jego doradcą był Jan Zamoyski, kanclerz i hetman wielki koronny, wybitny dowódca i polityk. Batory, mimo że nie był Polakiem, kierował się polską racją stanu, choć nie wystrzegł się błędu jakim niewątpliwie było, szczególnie z późniejszej perspektywy, przyznanie Hohenzollernom brandenburskim opieki nad księciem pruskim, co otworzyło drogę do uniezależnienia się Prus Książęcych od Polski. Stefan Batory był dobrym organizatorem, utalentowanym politykiem i dowódcą wojskowym, starannie wykształcony, interesował się sprawami kultury, był zwolennikiem tolerancji religijnej, ale popierał jednocześnie kontrreformację. W 1579 r. podniósł kolegium jezuickie w Wilnie do rangi Akademii Wileńskiej. W ostatnich latach panowania Stefan Batory planował wielką wyprawę przeciw Turcji, mającą na celu wyzwolenie Bałkanów. Pierwszym krokiem miało być opanowanie Moskwy, do czego zaczął się już przygotowywać. Realizację tych ambitnych, aczkolwiek mocno ryzykownych pod względem militarnym i politycznym planów przerwała nagła śmierć króla (1586). WAŻNE DATY: | 1575 | – | wybór Stefana Batorego na króla Polski | 1576 | – | koronacja Stefana Batorego na króla Polski | 1576-77 | – | bunt mieszczan gdańskich | 1578 | – | ustanowienie Trybunału Koronnego | 1578 | – | utworzenie piechoty wybranieckiej | 1579-81 | – | kampanie Batorego przeciw Rosji | 1579 | – | założenie Akademii Wileńskiej | 1582 | – | rozejm z Rosją w Jamie Zapolskim | | | |
|
|
