Karol XII
(ur. 1682 r., zm. 1718 r.)
Król Szwecji od 1697 r. Syn Karola XI. Pochodził z dynastii Wittelsbachów.
Po śmierci ojca Karol XII objął w 1697 r. tron szwedzki, mając zaledwie 15 lat. Sąsiadom Szwecji wydawało się, że młody i niedoświadczony władca nie będzie w stanie obronić dominującej pozycji tego kraju w basenie Morza Bałtyckiego.
Elektor saski August II Mocny, będący jednocześnie królem polskim, po wcześniejszym zawiązaniu koalicji z Danią i Rosją, najechał na początku 1700 r. Inflanty, próbując zająć Rygę, wojska duńskie natomiast zaatakowały Holsztyn. Tym samym rozpoczęła się wielka wojna północna (1700–21). Tymczasem młody szwedzki król okazał się znakomitym dowódcą wojskowym i władcą niezwykle operatywnym w swych działaniach. Natychmiast przeszedł do kontrofensywy, zaatakował i błyskawicznie pokonał Danię, po czym zmusił ją do kapitulacji i wycofania się z walk (pokój w Traventhal – 8 VIII 1700). Następnie Karol XII skierował się przeciw Rosji i 30 XI 1700 r. w bitwie pod Narwą w Ingrii rozgromił wielokrotnie silniejszą armię rosyjską próbującą zająć Estonię.
Karol XII po zwycięskiej bitwie z Rosjanami nad Narwą
Militarne sukcesy Szwecji wywarły ogromne wrażenie w Europie i umocniły Karola XII w przekonaniu o potędze monarchii szwedzkiej.
W roku następnym (1701) działania wojenne przeniosły się na ziemie Rzeczpospolitej, która formalnie nie brała udziału w wojnie, ale wskutek działania króla Augusta II Mocnego, prowadzącego wojnę jako elektor saski, stała się polem bitew i nieustannych przemarszów wojsk obcych. W 1702 r. Karol XII pokonał wojska saskie pod Kliszowem i wkrótce opanował większą część ziem polskich. Wykorzystując antysaskie nastroje w Rzeczpospolitej, przeprowadził detronizację Augusta II i doprowadził do wyboru Stanisława Leszczyńskiego na króla polskiego. W następnym roku (1705) traktatem warszawskim podporządkował Rzeczpospolitą Szwecji.
W 1706 r. oddziały szwedzkie pod wodzą generała Rehnskölda zwyciężyły wojska saskie w bitwie pod Wschową (Fraustadt), po czym Karol XII wkroczył do Saksonii i zmusił Augusta II do podpisania traktatu w Altranstädt
Zaniepokojony rosyjskimi sukcesami militarnymi w Inflantach, Karol XII ruszył w 1707 r. przeciw Rosji, licząc na pomoc wojsk Stanisława Leszczyńskiego i oddziałów zbuntowanego przeciw carowi hetmana kozackiego Iwana Mazepy. Jednak plany szwedzkiego władcy zostały pokrzyżowane, oto bowiem idąca od strony Inflant posiłkowa armia szwedzka została pokonana przez Rosjan pod Leśną (1708), powstanie kozackie miało ograniczony zasięg, a wojska Stanisława Leszczyńskiego nie mogły wesprzeć Szwedów, gdyż były powstrzymywane przez siły konfederatów sandomierskich popierających Augusta II Mocnego. W tych okolicznościach Karol XII zrezygnował z uderzenia na Moskwę i ruszył na Ukrainę.
Bitwa pod Połtawą zakończona klęską wojsk szwedzkich
Bitwa połtawska miała decydujące znaczenie dla dalszych losów wojny. Oznaczała kres potęgi Szwecji i początek wielkomocarstwowego znaczenia Rosji w północno-wschodniej części Europy. Karol XII, ciężko ranny pod Połtawą, przedostał się do Turcji i schronił się w mieście Bendery.
Tymczasem w 1709 r. do antyszwedzkiej koalicji ponownie przystąpiła Dania, wznawiając działania wojenne. Karolowi XII udało się namówić sułtana tureckiego do wojny z Rosją (1710), ale kiedy w następnym roku (1711) podpisano pokój rosyjsko-turecki, opuścił Turcję i wyruszył do Szwecji. Mimo wyczerpania kraju wojną oraz trudnej sytuacji wewnętrznej i zewnętrznej (przeciw Szwecji wystąpiły nowe kraje – Prusy i Hanower), Karol XII rozpoczął przygotowania do dalszych działań wojennych. Po nieudanym ataku na Danię, skierował się ku zależnej od niej Norwegii. Zginął podczas oblężenia granicznej twierdzy norweskiej Frederikshald 11 XII 1718 r.
Śmiertelnie ranny Karol XII podczas oblężenia
twierdzy Frederikshald w Norwegii
Trzy lata później wielka wojna północna zakończyła się podpisaniem pokoju w Nystadt (1721).
Po śmierci Karola XII rządy w Szwecji objęła jego siostra – Ulryka Eleonora.
Pomnik Karola XII w Sztokholmie
WAŻNE DATY: – objęcie tronu szwedzkiego przez Karola XII – wielka wojna północna – pokój szwedzko-duński w Traventhal – – – – – – – –wielkie zwycięstwo Karola XII nad Rosjanami w bitwie pod Narwą zwycięstwo Szwedów nad armią saską pod Kliszowem detronizacja Augusta II i wprowadzenie na tron polski Stanisława Leszczyńskiego traktat w Altranstädt klęska Karola XII w bitwie pod Połtawą wypowiedzenie przez Turcję wojny Rosji pokój rosyjsko-turecki śmierć Karola XII podczas oblężenia twierdzy Frederikshald w Norwegii