Piotr I Wielki
(ur. 1672 R., zm. 1725 R.)

Car rosyjski od 1682 r., cesarz od 1721 r. Pochodził z dynastii Romanowów. Był synem Aleksego Michajłowicza. 

Po śmierci Fiodora III (1682) naprędce zwołany Sobór Ziemski obrał carem przyrodniego brata zmarłego władcy – dziesięcioletniego Piotra I. Wybór ten nie był jednak akceptowany przez wszystkich. Na tron rosyjski powołano również Iwana V, drugiego przyrodniego brata Piotra. Wobec niepełnoletności obu braci-carów, władzę regencyjną przejęła ich starsza siostra Zofia i pełniła ją przez następne siedem lat. W tym czasie Piotr przebywał głównie we wsi Prieobrażenskoje pod Moskwą. Podczas pobytu w Brandenburgii (1687 r.) zawarł układ o przyjaźni z Fryderykiem III, czym zapoczątkował związki rosyjsko-pruskie.

W 1689 r. Piotr I zbrojnie wystąpił przeciw Zofii, pozbawił ją władzy, a następnie osadził w klasztorze. Po śmierci współregenta Iwana V, w 1696 r., Piotr I został jedynowładcą Rosji.

Po wyprawach przeciw Turkom armia rosyjska (1696 r.) zajęła Azow. W latach 1697–98 incognito, jako Piotr Michajłow (jeden z członków tzw. wielkiego poselstwa), Piotr I podróżował po krajach zachodniej Europy, gdzie bezskutecznie próbował pozyskać poparcie dla prowadzenia przez Rosję wojny z Turcją. Podczas podróży, przejeżdżając przez Inflanty, Kurlandię, Prusy, Holandię, Francję i Anglię, car zapoznał się z zachodnioeuropejską kulturą, gospodarką i myślą techniczną, szczególnie zainteresował się holenderską i angielska budową okrętów.  Zdobytą wiedzę Piotr I miał wkrótce wykorzystać przy rozbudowie rosyjskiej floty, która po zdobyciu przez Rosję dostępu do Bałtyku i Morza Czarnego, miała stać się potęgą morską. W drodze powrotnej car zawarł porozumienie z królem polskim Augustem II o wspólnej walce ze Szwecją, która w tym czasie dominowała w strefie Morza Bałtyckiego.

W VIII–IX 1698 r., po powrocie do kraju,  Piotr I krwawo stłumił powstanie strzelców (pierwszej stałej formacji wojskowej w Rosji, utworzonej przez Iwana IV Groźnego). Strzelcy próbowali obalić Piotra I, a carycą obwołać pozbawioną władzy Zofię.

W 1700 r. Piotr I przystąpił do antyszwedzkiej koalicji i rozpoczął walkę w wielkiej wojnie północnej (1700–1721). Po klęsce wojsk rosyjskich w bitwie ze Szwedami pod Narwą (XI 1700), car zreorganizował armię oraz uruchomił stocznie i manufaktury pracujące na potrzeby wojenne. W 1703 r. u ujścia rzeki Newy Piotr I założył port i twierdzę Pietropawłowską, późniejszy Sankt Petersburg (stolica Rosji od 1712 r.).

Odbudowana armia carska wkrótce zaczęła odnosić sukcesy militarne w Inflantach. W 1704 r. Rosjanie zajęli Dorpat i Narwę oraz opanowali dużą część Kurlandii.

8 VII 1709 r. pod Połtawą doszło do decydującej o dalszych losach wojny bitwy, w której wojska szwedzkie zostały niemal doszczętnie rozbite przez armię rosyjską. Klęska króla szwedzkiego Karola XII oznaczała koniec hegemonii Szwecji w rejonie Bałtyku i początek potęgi Rosji, która zdobywając tereny nadbałtyckie osiągnęła cel, do jakiego dążyła od długiego czasu. Pokój między Szwecją i Rosją zawarty w Nystad (1721) utrwalił mocarstwową pozycję Rosji w północnej części Europy. Wkrótce potem (X 1721) Piotr I przyjął tytuł cesarza (imperatora) Wszechrosji, w tym też czasie carowi nadano przydomek "Wielki".

Piotr I podczas bitwy pod Połtawą 8 VII 1709 r.

Piotr I Wielki przeszedł do historii jako władca, który dokonał zasadniczych reform wewnętrznych w Rosji. Jako zwolennik zachodnioeuropejskich wzorców organizacji państwa, dążył do jego unowocześnienia poprzez zmiany w administracji, szkolnictwie, armii, gospodarce. Starał się wprowadzić także pewne unowocześnienie w Cerkwi (Kościele prawosławnym).

  
Piotr I Wielki –  cesarz (imperator) Wszechrosji od 1721 r. 

W 1708 r. wprowadzony został nowy podział administracyjny, dzielący kraj na gubernie, prowincje i dystrykty. Na urzędników państwowych Piotr I mianował oddanych sobie ludzi, czym umocnił swą absolutną władzę i centralne rządy w Rosji. W miejsce Rady Bojarskiej car utworzył Senat Rządzący, mający realizować carskie rozporządzenia oraz kontrolować urzędników w prowincjach. Zarządzanie miastami powierzono magistratom z burmistrzami na czele.

Zorganizowano sieć szkół świeckich na poziomie elementarnym, a w 1724 r. utworzono Akademię Nauk.

Piotr I zreformował również rosyjską armię. Wprowadzony został coroczny pobór do stałej armii, utworzono szkoły kadetów (szkolące przyszłych oficerów), rozbudowano flotę wojenną. Podobnie jak w służbie cywilnej, w wojsku wprowadzono tabelę rang –  o karierze i awansie decydować miały zasługi i właściwe wykonywanie obowiązków.

W sprawach gospodarczych car popierał rozwój manufaktur i handel, stosując przy tym politykę protekcjonizmu.

Reforma Kościoła prawosławnego polegała na likwidacji stanowiska patriarchy i utworzeniu w jego miejsce kolegium duchownego – Synodu Świątobliwego (1721), którego decyzje miały być zatwierdzane przez cara.  Tym samym Piotr I stworzył podstawy do przekształcenia rosyjskiej Cerkwi w kościół państwowy, ściśle związany z władzą centralną. 

Reformy wprowadzane odgórnie przez Piotra I obejmowały również sferę kultury, a nawet obyczajów. W miejsce dotychczas stosowanego kalendarza bizantyjskiego "od stworzenia świata" wprowadzono kalendarz juliański, w druku zaczęto stosować nowy alfabet – grażdankę.

Aby upodobnić szlachtę rosyjską do wzorców zachodnioeuropejskich, Piotr I dążył do zmiany obyczajów w swym kraju. Bojarów zmuszał do golenia bród i skrócenia szat, wprowadził naukę modnych na Zachodzie tańców, zwyczaj palenia tytoniu i wiele innych.

Flota Piotra I

Piotr I rządził Rosją w sposób despotyczny. Podejrzewając własnego syna Aleksego o spiskowanie i chęć pozbawienia go władzy, doprowadził do uwięzienia i skazania na śmierć.

Piotr I Wielki zmarł w Sankt Petersburgu 8 II 1725 r. w wieku 53 lat. Przed śmiercią nie zdążył wyznaczyć swego następcy. Tron po nim objęła jego żona Katarzyna I.

Pomnik Piotra I Wielkiego w Petersburgu

WAŻNE DATY:

1682 – wybór Piotra I na cara Rosji 1682–89 – regencja Zofii 1689 – objęcie władzy przez Piotra I 1696 – śmierć współregenta Piotra I – Iwana V 1697–98 – podróż incognito Piotra I po krajach Europy zachodniej 1698 – stłumienie powstania strzelców 1700–1721 – wielka wojna północna 1703 – założenie twierdzy Pietropawłowskiej (późniejszy Sankt Petersburg) 1709 – bitwa pod Połtawą 1721 – pokój ze Szwecją w Nystad; przyjęcie przez Piotra I tytułu cesarza (imperatora) Wszechrosji 1725 – śmierć Piotra I Wielkiego

powrót do początku strony