|
w , w ORGANIZACJA NARODÓW ZJEDNOCZONYCH
ORGANIZACJE POLITYCZNE I INNE
ORGANIZACJE GOSPODARCZE
__________  ONZ – Organizacja Narodów Zjednoczonych (United Nations – UN) jest największą organizacją międzynarodową o charakterze uniwersalnym. Powstała po II wojnie światowej z inicjatywy Stanów Zjednoczonych, Związku Radzieckiego, Wielkiej Brytanii i Chin, jako następczyni Ligi Narodów. Konferencja założycielska odbyła się wiosną 1945 roku w San Francisco. Wtedy to przedstawiciele 50 państw ostatecznie opracowali, przyjęli i podpisali Kartę Narodów Zjednoczonych będącą podstawą utworzenia ONZ. Formalnie weszła ona w życie 24 października 1945 roku.
Polska podpisała Kartę Narodów Zjednoczonych 16 października 1945 roku. W następnych latach czyniły to kolejne kraje, a ostatnim była Czarnogóra w 2006 roku. Obecnie do Organizacji Narodów Zjednoczonych należą 192 niepodległe państwa. Poza ONZ pozostaje jedynie Watykan, który ma status oberwatora. Członkami Organizacji nie są też terytoria o niejednoznacznym statusie, np. Kosowo, Palestyna, Sahara Zachodnia, Abchazja i in.
Główną siedzibą ONZ jest Nowy Jork (w Europie Genewa i Wiedeń).
Podstwawowe zadanie ONZ to utrzymanie światowego pokoju i bezpieczeństwa oraz organizowanie współpracy międzynarodowej na wielu płaszczyznach. Zajmują się tym wyspecjalizowane jednostki, m.in. UNESCO (Organizacja ds. Oświaty, Nauki i Kultury), UNICEF (Fundusz Pomocy Dzieciom), FAO (Organizacja ds. Wyżywienia i Rolnictwa), WHO (Światowa Organizacja Zdrowia), IMF (Międzynarodowy Fundusz Walutowy), IBRD (Bank Światowy), ILO (Międzynarodowa Organizacja Pracy), WTO (Światowa Organizacja Turystyki). Najważniejsze organy ONZ to:
- Zgromadzenie Ogólne, w którym każde państwo członkowskie ma 1 głos (choć może posiadać do 5 przedstawicieli); podejmuje ono uchwały mające charakter ogólnoświatowych zaleceń;
- Rada Bezpieczeństwa, w której zasiada 5 członków stałych (światowe mocarstwa: USA, Rosja, Chiny, Wlk. Brytania i Francja), mających prawo weta, oraz 10 niestałych, wybieranych na 2-letnią kadencję (co roku po 5 państw) bez prawa weta; być może w niedalekim czasie grono stałych członków zostanie powiększone (pod uwagę brane są kandydatury m.in. Brazylii, Niemiec, Indii, Japonii i 1 państwa z Afryki);
- Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w Hadze, składający się z 15 niezawisłych sędziów wybieranych co 9 lat; rozstrzyga spory międzynarodowe, osądza winnych zbrodni ludobójstwa;
- Rada Gospodarczo-Społeczna złożona z przedstawicieli 54 państw wybieranych na trzyletnią kadencję; koordynuje i nadzoruje działania licznych ONZetowskich organizacji (FAO, WHO, IMF, UNESCO i in.)
- Sekretariat, na czele którego stoi Sekretarz Generalny; od 2007 roku jest nim Ban Ki-moon z Korei Południowej; Sekretariat inicjuje i prowadzi bieżącą działalność Organizacji Narodów Zjednoczonych. W ostatnich latach zaistniała konieczność wprowadzenia reform w funkcjonowaniu ONZ. Organizacja powstała ponad pół wieku temu i przez ten czas sytuacja polityczna na świecie znacznie się zmieniła. Wiąże się z tym m.in. planowane rozszerzenie liczby stałych członków w Radzie Bezpieczeństwa – po II wojnie światowej Niemcy, Włochy i Japonia, jako kraje pokonane, nie mogły być brane pod uwagę.
Innym przejawem zmian w Organizacji Narodów Zjednoczonych, mających zapewnić większą sprawność i efektywność działań, jest generalny podział struktur organizacyjnych na 4 główne grupy:
- pokój i bezpieczeństwo,
- sprawy humanitarne,
- rozwój,
- sprawy ekonomiczne i społeczne.
__________ (wybrano ważniejsze) 
G-8 – Grupa 8 Najbogatszych Państw Świata NATO – Pakt Północnoatlantycki OPA – Organizacja Państw Amerykańskich WNP – Wspólnota Niepodległych Państw ASEAN – Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wsch. LPA – Liga Państw Arabskich AU – Unia Afrykańska OIPC – Interpol EU – Unia Europejska
G-8 – Grupa Ośmiu Najbogatszych Państw Świata (Group of Eight)
Utworzona w 1975 roku przez Stany Zjednoczone, Japonię, Wielką Brytanię, Francję, Niemcy i Włochy (Grupa Sześciu); w 1976 roku dołączyła do nich Kanada, a w 1998 Rosja. Państwa członkowskie uczestniczą w spotkaniach, w czasie których wymieniane są informacje na temat globalnych problemów gospodarczych i politycznych. Uważa się, że Grupa ta faktycznie rządzi całą światową polityką i gospodarką. Szczególnie przekonani o tym są antyglobaliści, którzy zawsze podczas spotkań “ósemki” urządzają liczne demonstracje i protesty. NATO – Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego (North Atlantic Treaty Organization)
Powstała w 1949 roku jako sojusz polityczno-wojskowy państw Europy Zachodniej, Stanów Zjednoczonych i Kanady. Głównym jego celem było przeciwstawienie się zagrożeniu militarnemu, jakie stanowił Związek Radziecki oraz państwa z nim związane (”konkurencyjnym” Układem Warszawskim z 1955 roku).
Utworzone w ten sposób dwa silne obozy wojskowe rozpoczęły ze sobą walkę na odległość, którą określono mianem “zimnej wojny”. Prowadzone były m. in. intensywne prace nad rozwojem coraz to nowszych, bardziej doskonałych rodzajów broni, z bronią nuklearną włącznie ("wyścig zbrojeń"). Taki stan trwał niemal do końca lat 80-tych.
Zmiany polityczne w Europie Środkowej po 1989 roku oraz “pieriestrojka” w ZSRR w dużym stopniu odmieniły charakter Paktu Północnoatlantyckiego. Celem nadrzędnym pozostało zapewnienie bezpieczeństwa państwom członkowskim, przy czym głównym zagrożeniem nie miał być już Związek Radziecki – państwo to rozpadło się na kilkanaście republik (patrz Wspólnota Niepodległych Państw). Obecnie Stany Zjednoczone prowadzą z Rosją wielostronne rozmowy m.in. na temat utrzymania pokoju na świecie. Ponadto zdecydowano się powiększyć Pakt o państwa Europy Środkowej i Wschodniej.
W dniu dzisiejszym NATO liczy 28 członków. Kolejność akcesji poszczególnych państw była następująca:
- 1949 rok – Stany Zjednoczone, Kanada, Islandia, Norwegia, Dania, Wielka Brytania, Holandia, Belgia, Luksemburg, Francja, Włochy, Portugalia (państwa założycielskie);
- 1952 rok – Grecja, Turcja;
- 1955 rok – Republika Federalna Niemiec (w tym samym roku powstał przeciwstawny Układ Warszawski, do którego przystąpiła Niemiecka Republika Demokratyczna);
- 1982 rok – Hiszpania;
- 1990 rok – włączenie Niemieckiej Republiki Demokratycznej do RFN (zjednoczenie Niemiec) i tym samym do NATO;
- 1999 rok – 12 marca akcesja Polski oraz Republiki Czeskiej i Węgier;
- 2004 rok – Litwa, Łotwa, Estonia, Słowacja, Słowenia, Rumunia, Bułgaria (29 marca);
- 2009 rok – Albania, Chorwacja. OPA – Organizacja Państw Amerykańskich (Organization of American States)
Założona w 1948 roku na kongresie w Bogocie (Kolumbia). Należą do niej wszystkie państwa niepodległe z Ameryki Północnej i Południowej. Do zadań Organizacji należą m.in. “umacnianie pokoju i bezpieczeństwa na kontynentach amerykańskich, pokojowe rozstrzyganie sporów między państwami członkowskimi, wspólne rozwiązywanie problemów ekonomicznych, społecznych i politycznych”. Przykładem działań OPA może być utworzenie w Ameryce Łacińskiej (Ameryka Południowa i Środkowa) strefy bezatomowej. WNP – Wspólnota Niepodległych Państw (Sodrużestwo Niezawisimych Gosudarstw)
Powstała w Mińsku w 1991 roku w wyniku rozpadu Związku Radzieckiego. Przystąpiły do niej wszystkie byłe republiki radzieckie (Rosja, Białoruś, Ukraina, Mołdawia, Kazachstan, Uzbekistan, Kirgistan, Tadżykistan, Turkmenistan, Azerbejdżan, Armenia) oprócz Litwy, Łotwy i Estonii, a także Gruzji, która jednak przyłączyła się w 1993 roku, by ostatecznie wystąpić z WNP w 2008 r.
Główne zadania WNP sprowadzają się do utworzenia na jej terenie jednolitej przestrzeni gospodarczej (celnej, komunikacyjnej, ekonomicznej), a także do prowadzenia wspólnej polityki międzynarodowej. Jest to jednak dosyć trudne do zrealizowania, bowiem istniej wiele rozbieżności w różnych kwestiach pomiędzy poszczególnymi państwami – ich przejawem może być fakt, że do obronnego układu o zbiorowym bezpieczeństwie należy obecnie tylko 6 republik (Rosja, Armenia, Kazachstan, Kirgistan, Tadżykistan i Białoruś). Także zmiany polityczne władz państwowych nie sprzyjają dalszej integracji. Przykładem może być tu Ukraina, gdzie po zwycięstwie w wyborach prezydenckich Wiktora Juszczenki nastąpiła zmiana polityki państwowej na bardziej proeuropejską i dalszy udział tego państwa we Wspólnocie stanął pod znakiem zapytania (z kolei w 2010 roku prezydentem został Wiktor Janukowycz, który dla odmiany ma wyraźnie prorosyjskie nastawienie). W maju 2006 roku Gruzja, Ukraina, Armenia i Mołdawia utworzyły odrębną Organizację na Rzecz Demokracji i Rozwoju o nazwie GUAM.
Najsilniejszymi ogniwami Wspólnoty Niepodległych Państw wydają się być Rosja i Białoruś – zawarły one oddzielny układ pod nazwą Związek Białorusi i Rosji. Poza tym we Wspólnocie dosyć twardo trzymają się republiki azjatyckie (zwłaszcza Kazachstan), które upatrują pewnych szans dla siebie w związkach z silniejszym partnerem. ASEAN – Stowarzyszenie Narodów Azji Południowo-Wschodniej (Association of South East Asian Nations)
Założone w 1967 roku w Bangkoku przez Filipiny, Indonezję, Malezję, Singapur i Tajlandię. W 1984 roku przyjęto Brunei, w 1995 roku Wietnam, w 1997 Laos i Birmę (Myanmar), a w 1999 roku Kambodżę. Początkowo działania organizacji koncentrowały się na kwestiach politycznych, np. w 1971 roku państwa członkowskie utworzyły strefę pokoju, wolności i neutralności. Później główny nacisk położono na sprawy gospodarcze, co było związane z rozwojem tzw. “azjatyckich tygrysów”. Obecnie ASEAN prowadzi ożywioną działalność w zakresie współpracy zarówno gospodarczej jak i politycznej. Siedzibą Stowarzyszenia jest Dżakarta (Indonezja). LPA – Liga Państw Arabskich (Dżami’at Al-duwal al Arabijja)
Jest to organizacja o charakterze regionalnym, która powstała w 1945 roku w Kairze (Egipt). Stanowi luźny związek państw arabskich mający na celu zacieśnienie współpracy politycznej i gospodarczej. Duże znaczenie ma też głoszenie jednolitych poglądów na forum ogólnoświatowym, czego przykładem może być uznanie Palestyny za niepodległe państwo i przyznanie jej statusu członka Ligi Państw Arabskich. Ponadto do organizacji tej należą: Algieria, Arabia Saudyjska, Bahrajn, Dżibuti, Egipt, Irak, Jemen, Jordania, Katar, Kuwejt, Liban, Libia, Mauretania, Maroko, Oman, Somalia, Sudan, Syria, Tunezja i Zjednoczone Emiraty Arabskie. AU – Unia Afrykańska (African Union)
Powstała 9 lipca 2002 roku w Durbanie (RPA) po likwidacji Organizacji Jedności Afrykańskiej. Należą do niej wszystkie państwa Afryki oprócz Maroka. Pod względem dążeń i celów organizacja ta jest podobna do Unii Europejskiej. W planach ma m. in. utworzenie wspólnego parlamentu, banku centralnego i sądu, wprowadzenie wspólnej waluty, zorganizowanie sił pokojowych. Istotne będzie również położenie większego nacisku na demokratyzację życia społecznego oraz na ochronę praw człowieka. Są też zamiary przyciągnięcia kapitału zagranicznego.
Jednakże realizacja powyższych celów wydaje się bardzo trudna, ze względu na olbrzymie różnice społeczne, ekonomiczne i kulturowe występujące na Czarnym Lądzie. Tym niemniej na pewno jest to jakaś szansa dla coraz liczniejszej ludności afrykańskiej nękanej przez biedę, głód, choroby i klęski żywiołowe. OIPC – Interpol (Organisation Internationale de Police Criminelle)
Jest to organizacja policyjna mająca za zadanie walkę z międzynarodową przestępczością. Jej działalność opiera się na współpracy organów ścigania poszczególnych państw członkowskich (wymiana informacji, wspólne akcje). Obecnie do Interpolu należy 187 krajów, w tym Polska od 1990 roku. Organizacja powstała w 1923 roku w Wiedniu, a od 1946 roku jej siedzibą jest Paryż.
__________ (wybrano ważniejsze) WTO – Światowa Organizacja Handlu  OECD – Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju
FTAA – Strefa Wolnego Handlu Obu Ameryk (projekt) OPEC – Organizacja Państw Eksportujących Ropę Naftową APEC – Współpraca Gospodarcza Azji i Pacyfiku ECOWAS – Wspólnota Gospodarcza Państw Afryki Zach. SADC – Wspólnota Rozwoju Południowej Afryki CEMAC – Środkowoarfykańska Wspólnota Gosp. i Walutowa 
WTO – Światowa Organizacja Handlu (World Trade Organization)
Utworzona została na mocy porozumienia zawartego w kwietniu 1994 roku w Marakeszu (Maroko); działalność rozpoczęła w styczniu 1995 roku. Jej głównym zadaniem jest liberalizacja światowego handlu, a także stworzenie jednolitych warunków na rynkach międzynarodowych dla wszystkich państw. Obecnie do WTO należy 153 członków, w tym Polska od lipca 1995 roku. Siedzibą Organizacji jest Genewa (Szwajcaria). OECD – Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (Organization for Economic Cooperation and Development)
Powstała w 1961 roku, jej obecną siedzibą jest Paryż. Skupia ponad 30 najbardziej rozwiniętych państw świata z tzw. “bogatej północy” – Stany Zjednoczone, Kanadę, Meksyk, Chile, Japonię, Koreę Południową, większość członków Unii Europejskiej, a także Norwegię, Szwajcarię, Islandię, Australię i Nową Zelandię. Prowadzi działaność zgodną ze swoją nazwą, przy czym nie ogranicza się tylko do swoich członków – w znacznym stopniu wspiera rozwój gospodarczy państw biedniejszych. OECD organizuje również międzynarodową współpracę naukową oraz w szczególnym stopniu dba o ochronę środowiska. FTAA – Strefa Wolnego Handlu Obu Ameryk (Free Trade Area of the Americas)
Miała zacząć funkcjonować do końca 2005 roku i być największą na świecie strefą wolnego handlu, obejmująca około 800 milionów ludzi na 2 kontynentach. Przystąpić do niej zamierzały wszystkie kraje Ameryki Północnej i Południowej (34), oprócz Kuby. Jednak do jej powstania jak narazie nie doszło.
Największa niechęć panuje w krajach Ameryki Łacińskiej, które obawiają się zdominowania handlu przez Stany Zjednoczone. Bo chociaż przepływ towarów i usług miałby być ułatwiony dla wszystkich, to jednak główną rolę nadal odgrywaliby najsilniejsi. W konsekwecji oznaczać by to mogło, że USA znacznie wzmocniłyby swoją pozycję na rynku latynoamerykańskim, co odbyłoby się kosztem miejscowych przedsiębiorców. Toteż póki co tworzenie wolnej strefy utknęło w martwym punkcie. Argentyński szczyt przywódców amerykańskich w listopadzie 2005 roku nie przyniósł praktycznie żadnych efektów; odbił się za to szerokim echem na całym świecie za sprawą wielu protestów i demonstracji ulicznych przeciwko FTAA.
Obecnie na kontynetach amerykańskich nadal funkcjonują mniejsze strefy wolnego handlu, np. Wspólny Rynek Południa (MERCOSUR), Andyjski Wspólny Rynek (ACM) czy Północnoamerykańskie Porozumienie o Wolnym Handlu (NAFTA). OPEC – Organizacja Państw Eksportujących Ropę Naftową (Organization of Petroleum Exporting Countries)
Powołana została w 1960 roku w Bagdadzie (Irak). Należą do niej państwa z tzw. “biednego południa” (większa część Bliskiego Wschodu oraz Algieria, Libia, Nigeria, Angola, Wenezuela, Ekwador), dla których eksport ropy naftowej jest podstawą całej gospodarki. Reprezentuje jednolite stanowisko na rynkach ogólnoświatowych – określa wielkości wydobycia, aby utrzymać korzystne dla siebie ceny i móc skutecznie konkurować z innymi dużymi eksporterami (Rosją, Norwegią, Kanadą, Meksykiem). APEC – Współpraca Gospodarcza Azji i Pacyfiku (Asia-Pacific Economic Cooperation)
Organizacja powstała w 1989 roku w Canberze z inicjatywy Australii, Nowej Zelandii, Japonii, Korei Południowej, Kanady i USA. Do układu przystąpiły także inne kraje znad Oceanu Spokojnego – Chiny, Indonezja, Malezja, Filipiny, Wietnam, Tajlandia, Singapur, Brunei, Papua Nowa Gwinea, Chile, Peru, Meksyk i Rosja. Status odrębnego członka APAC mają dwie chińskie prowincje: Tajwan i Hongkong.
Głównym zadaniem jest stopniowa liberalizacja wymiany handlowej, aż do utworzenia w 2015 roku strefy całkowicie wolnego handlu. Podejmowane są też działania wspierające rozwój przemysłu, ze szczególnym uwzględnieniem branży komputerowej, informatycznej i telekomunikacyjnej. ECOWAS – Wspólnota Gospodarcza Państw Afryki Zachodniej (Economic Community of West African States)
SADC – Wspólnota Rozwoju Południowej Afryki (Southern African Development Community)
CEMAC – Środkowoarfykańska Wspólnota Gospodarcza i Walutowa (Monetary and Economic Community of Central Africa)
Trzy regionalne organizacje afrykańskie o stosunkowo podobnym charakterze. Zakładają wspólne rozwiązywanie problemów gospodarczych, ułatwienia w wymianie handlowej, wzajemne wspieranie ekonomiczne i polityczne.
ECOWAS założono w 1975 roku i obecnie należy do niego 15 państw: Mali, Niger, Nigeria, Togo, Benin, Burkina Faso, Ghana, Wybrzeże Kości Słoniowej, Liberia, Sierra Leone, Gwinea, Gwinea Bissau, Senegal, Gambia i Republika Zielonego Przylądka. Siedziba Wspólnoty znajduje się w stolicy Nigerii – Abudży.
SADC utworzono w 1980 roku. Przystąpiło do niego 13 krajów: Republika Południowej Afryki, Lesotho, Suazi, Namibia, Botswana, Zimbabwe, Mozambik, Angola, Zambia, Malawi, Demokratyczna Republika Konga, Tanzania, Mauritius, Seszele i Madagaskar. Siedzibą SADC jest Gaborone (stolica Botswany).
CEMAC jest najmłodszą ze wspólnot – powstał w 1994 roku. Liczy 11 państw członkowskich: Czad, Kamerun, Republika Środkowoafrykańska, Gwinea Równikowa, Gabon, Kongo, Demokratyczna Republika Konga, Angola, Rwanda, Burundi, Wyspy Św. Tomasza i Książęca. powrót na początek strony |
