Dariusz I Wielki
(ur. ok. 550 r. przed Chr., zm. 486 r. przed Chr.)

Król perski panujący w latach 522–486 przed Chr. Był synem partyjskiego satrapy Hystaspesa, pochodził z dynastii Achemenidów.

W roku 522 przed Chr. przy poparciu części arystokracji Dariusz obalił nieprawowitego władcę, maga Gaumatę i odsunął od władzy jego popleczników. By wzmocnić swe prawa do tronu perskiego poślubił Atossę, córkę Cyrusa II. W latach 522–519 przed Chr. państwo perskie ogarnęła fala wstrząsów wewnętrznych i ruchów separatystycznych, grożąc rozpadem imperium. Po stłumieniu rebelii w poszczególnych częściach kraju, Dariusz I przystąpił do reorganizacji państwa. Utworzył królewską kancelarię, której zostały podporządkowane ujednolicone i scentralizowane systemy administracyjny i kontrolny. Państwo perskie podzielił na 20 jednostek administracyjnych, tzw. satrapii, zarządzanych przez satrapów wywodzących się z arystokracji perskiej i medyjskiej. Mianowani przez władcę satrapowie sprawowali w swych prowincjach w imieniu króla władzę administracyjną i wojskową. Za panowania Dariusza I wprowadzony został jednolity system miar i wag oraz system podatkowy obowiązujący w całym kraju. Dariusz jako pierwszy władca perski zaczął wybijać własne monety (dareikos). Z jego inicjatywy rozpoczęto budowę nowej stolicy w Persepolis. Odbudowano kanał łączący Nil z Morzem Czerwonym, a także rozbudowano szlaki komunikacyjne, w tym drogi królewskie (m.in. pomiędzy Suzą a Sardes) oraz utworzono sieć stacji pocztowych, dzięki czemu rozkazy i wiadomości mogły być przenoszone znacznie szybciej (do 300 km na dobę), co w tak rozległym państwie miało ogromne znaczenie. Kolejnym usprawnieniem było rozpowszechnienie w kraju języka aramejskiego, używanego na Bliskim Wschodzie w administracji i dyplomacji.

W stosunku do podbitych ludów Dariusz kontynuował politykę Cyrusa II Wielkiego – zezwalał im na zachowanie własnych obyczajów, religii i języka. Szczególną wagę Dariusz I przywiązywał do wymiaru sprawiedliwości. Był bardzo surowy w stosunku do sędziów, którzy okazali się być niegodnymi sprawowania tej funkcji. Tych, którzy popełnili poważne wykroczenie kazał obdzierać ze skóry, którą następnie, ku przestrodze, obijano fotele sędziowskie następców.

Relief z pałacu Dariusza w Suzie, przedstawiający łuczników perskich, obecnie jest wystawiany w Luwrze

Okres panowania Dariusza I Wielkiego to lata największej potęgi i znacznego poszerzenia zasięgu terytorialnego Persji. Granice państwa rozciągały się w tym czasie od Indusu na wschodzie po Morze Egejskie na zachodzie, od Armenii aż po pierwszą kataraktę w Egipcie.

W roku 513 przed Chr. Dariusz zorganizował wyprawę przeciw Scytom, ale nie zdołał ich pokonać. Podporządkował sobie natomiast Trację i Macedonię. Wielkie powstanie miast jońskich w Azji Mniejszej przeciw hegemonii Persji, które wybuchło w latach ok. 500–494 przed Chr. zostało stłumione przez Dariusza I i zakończone zniszczeniem Miletu (494 przed Chr.). Natomiast próba podboju Grecji zakończyła się niepowodzeniem. Perskie wojska dowodzone przez Datysa i Artafernesa doznały klęski w bitwie z Ateńczykami pod Maratonem (490 przed Chr.), wcześniej (492 przed Chr.) flota perska dowodzona przez Mardoniusza uległa zniszczeniu podczas burzy u przylądka Atos. Sukcesy militarne Dariusz I zawdzięczał dobrze zorganizowanej armii, a zwłaszcza królewskiej gwardii zwanej „10 000 nieśmiertelnych”.

Dariusz I zmarł w roku 486 przed Chr. w trakcie przygotowań do wyprawy na Egipt, gdzie wybuchło powstanie antyperskie.

Do dnia dzisiejszego zachowały się inskrypcje opisujące dokonania Dariusza I Wielkiego, w których nazywany jest on „wielkim królem, królem królów”. Tego starożytnego achemenidzkiego tytułu używał jeszcze ostatni szach Iranu (do 1979 r.).

Persepolis – rekonstrukcja

Ruiny pałacu Dariusza w Persepolis

WAŻNE DATY: (lata przed Chrystusem)

522 – objęcie tronu perskiego przez Dariusza I  513 – nieudana wyprawa Dariusza przeciw Scytom ok. 500–494 – powstanie miast jońskich przeciw Persji 494 – zniszczenie Miletu przez Dariusza I 490 – przegrana Persów w bitwie pod Maratonem 486 – śmierć Dariusza I