SŁOWNIK terminów literackich

A|B|C|D|E|F|G|H|I|J|K|L|M|N|O|P|R|S|ś|T|U|V|W|Z|Ż

legenda
liryka
list
literatura dydaktyczna
literatura parenetyczna
literatura piękna
literaturoznawstwo

legenda – opowieść o treści fantastycznej (nierealnej, nieprawdopodobnej), początkowo związana z religią (legendy o życiu świętych), później z postaciami, wydarzeniami lub miejscami historycznymi i ludowymi (dotyczącymi życia na wsi), np. legenda o Warsie i Sawie, o smoku wawelskim, o św. Aleksym. Zobacz: hagiografia, podanie.

liryka – jeden z trzech podstawowych, obok epiki i dramatu, rodzajów literackich. Obejmuje utwory, w których nadrzędną rolę odgrywa osoba mówiąca w wierszu (podmiot liryczny) i jej monolog. Temat stanowią przede wszystkim wewnętrzne doznania i emocje jednostki. Jeżeli podmiot mówi w pierwszej osobie, jest to liryka bezpośrednia (Do Afrodyty Safony), jeśli osoba mówiąca pozostaje nieujawniona, a uczucia wyrażane są za pomocą opisu jest to liryka pośrednia (Nadzieja Czesława Miłosza). Utwory te najczęściej występują w postaci wiersza. Elementy strukturalne liryki: podmiot liryczny, bohater (liryczny), monolog, sytuacja liryczna, puenta, refren, strofa, rym, wers. Odmiany liryki: dytyramb, elegia, fraszka, hymn, oda, pieśń, psalm, sonet, tren, wiersz. Jej odmianę charakteryzuje również temat, jaki porusza utwór: liryka miłosna, dydaktyczna (pouczająca), refleksyjna.

list – pisemna wypowiedź skierowana do konkretnego (indywidualnego lub zbiorowego) adresata. Szczególna dbałość o formę może nadać mu rangę literatury, mamy wtedy do czynienia z listem poetyckim, np. Listy Jana Sobieskiego do Marysieńki, List do ludożerców – wiersz Tadeusza Różewicza czy korespondencja Abelarda i Heloizy.

literatura dydaktyczna – obejmuje dzieła literackie przekazujące odbiorcom użyteczne prawdy, pouczenia, wzory do naśladowania. Szczególne znaczenie ma w literaturze dla dzieci, gdzie przekazuje treści wychowawcze. Zobacz: bajka.

literatura parenetyczna – dział literatury propagujący ideały osobowe, wzorce postępowania związane z pełnieniem ról społecznych. Najbardziej znane wzorce to: asceta (asceza), święty, rycerz, dworzanin, władca. W literaturze polskiej szczególnie ważnymi dziełami tego gatunku są Żywot człowieka poczciwego Mikołaja Reja oraz Dworzanin polski Łukasza Górnickiego. Zobacz: literatura dydaktyczna.

literatura piękna – zbiór utworów literackich, które odwołują się do poczucia piękna (dominuje w nich funkcja estetyczna). Charakteryzuje się występowaniem fikcji literackiej oraz środków artystycznych i stylistycznych itp. Istnieje wiele jej odmian np. literatura dydaktyczna (pouczająca), ludowa (związana z wierzeniami, obyczajami wiejskimi), parenetyczna (kształtująca wzorce osobowe). Zobacz: teoria literatury, historia literatury.

literaturoznawstwo – zobacz: teoria literatury.

powrót do początku strony