SŁOWNIK terminów literackich|||||||||||||||||S||||||| 
satyra
scenariusz
scenopis
sentencja
sielanka
sonet
sprawozdanie
starożytność
streszczenie
strofa
struktura dzieła literackiego
styl
stylistyka
stylizacja
symbol
synonimy
synteza
sytuacja liryczna
szkic literacki
satyra – utwór literacki ośmieszający lub krytykujący ukazywane w nim zjawiska, najczęściej wady ludzkie, stosunki społeczne, instytucje. Autor krytykuje określone zachowania, sytuacje, np. Żona modna Ignacego Krasickiego to satyra na panującą w XVIII wieku modę na francuski styl życia. Zobacz: komizm, groteska. scenariusz – tekst literacki będący podstawą dzieła filmowego lub teatralnego. Zawiera szkic wydarzeń (fabuły), charakterystykę bohaterów, opis scenerii zdarzeń (dekoracji), a przede wszystkim dialogi rozpisane dla poszczególnych postaci. Zobacz: adaptacja, ekranizacja, inscenizacja, scenopis. scenopis – scenariusz reżyserski. Dokładny techniczny opis kolejnych scen, ujęć (czyli fragmentów, które połączone w całość tworzą spektakl lub film) zawierający wskazówki dotyczące dźwięku, dekoracji itp., opracowany przez reżysera i zespół realizatorów na podstawie scenariusza. Zobacz: adaptacja, ekranizacja, inscenizacja. sentencja – zdanie zawierające ogólną myśl, naukę moralną lub refleksję filozoficzną sformułowaną jak definicja, np. Sąd da się obalić, przesąd nigdy (Marie von Ebner-Eschenbach), Pchła: owad, co zszedł na psy (Julian Tuwim), Rdza niszczy żelazo, a kłamstwo duszę (Antoni Czechow). Zobacz: aforyzm, złota myśl, maksyma. sielanka – utwór poetycki związany tematycznie z przyrodą, życiem pasterzy, rybaków, myśliwych. Przybierała tzw. kostium pasterski (czyli tylko pozornie opisywała życie pasterzy), a dotyczyła często tematów dydaktycznych, czyli służyła pouczeniu. Odmiana ta wyróżniona została ze względu na temat i nastrój, nie jest związana z jednym rodzajem literackim (może mieć charakter liryczny, epicki lub dramatyczny). sonet – odmiana wiersza o charakterystycznej budowie. Składa się z: 14 wersów podzielonych na cztery strofy, dwie pierwsze są czterowersowe i mają charakter narracyjny (narracja) lub opisowy (opis), dwie kolejne są trzywersowe i mają charakter liryczny lub refleksyjno-filozoficzny. Przykładem zbioru klasycznego sonetu włoskiego jest cykl Sonety do Laury Franciszka Petrarki. Zobacz: liryka, odmiana gatunkowa. sprawozdanie – ustne albo pisemne przedstawienie przebiegu zdarzeń, składa się z części informacyjnej (co, gdzie się wydarzyło) i krytycznej (komentarz osoby opisującej zdarzenia). Istotne elementy sprawozdania to: czas, miejsce wydarzeń, bohaterowie, cel, przyczyna wydarzeń, ich opis i ocena. Zobacz: publicystyka, reportaż. starożytność – zobacz: antyk. streszczenie – przekształcenie tekstu w taki sposób, aby znacznie zmniejszyć jego objętość, zachowując jednocześnie najważniejsze problemy i zagadnienia w nim zawarte. strofa – wyróżniona graficznie część wiersza, zespół wersów powtórzony w tym samym kształcie kilka razy. Inna nazwa to zwrotka. Wiersz podzielony na strofy to wiersz o układzie stroficznym, wiersz w którym nie ma takiego podziału to wiersz o układzie stychicznym. struktura dzieła literackiego – sieć związków, jakimi połączone są elementy konstrukcji (motywy, wątki, postacie) i treści utworu (organizacja czasu i przestrzeni, środki językowe). Zawsze stanowi realizację konkretnego typu budowy: gatunku, rodzaju lub odmiany. Inna nazwa to budowa dzieła literackiego. Zobacz: kompozycja. styl – ukształtowanie wypowiedzi literackiej przez wybór i zastosowanie charakterystycznego języka, środków stylistycznych, konstrukcji, odpowiednich do celu, jaki autor chce osiągnąć. Styl naukowy, właściwy rozprawom naukowym, zawiera specjalistyczne słownictwo, jest pozbawiony środków upiększających wypowiedź; styl publicystyczny stosowany jest w prasie, telewizji i radiu, ma charakter informacyjny; styl poetycki charakteryzuje się wykorzystaniem środków artystycznych. Można wyróżnić także styl autora, dzieła, grupy literackiej lub gatunku literackiego. Zobacz: stylizacja. stylistyka – nauka ukształtowana na granicy językoznawstawa (czyli nauki o języku) i nauki o literaturze. W pierwszym znaczeniu dziedzina językoznawstwa zajmująca się opisem i podziałem stylów językowych. W drugim dyscyplina badająca indywidualne style autorów, gatunków czy grup literackich. W XIX wieku był to zbiór zasad dotyczących pięknego mówienia i pisania. Zobacz: poetyka, styl. stylizacja – celowe naśladowanie określonego wzorca, np. typu mowy (używanie archaizmów), lub jakiegoś stylu wypowiedzi czy gatunku literackiego, np. stylizacja biblijna (językowe i tematyczne nawiązanie do słów Chrystusa wypowiedzianych w Ewangelii św. Mateusza w utworze Czesława Miłosza Który skrzywdziłeś...). symbol – konkretny motyw, bądź zespół motywów, pojęć (myślowych odpowiedników nazwy), obrazów, które oprócz znaczenia dosłownego, konwencjonalnego (czyli wynikającego z umowy) mają także znaczenie ukryte. Symbol w literaturze, w przeciwieństwie do alegorii, jest niejednoznaczny, jego znaczenie przenośne (metaforyczne) nie jest wskazane bezpośrednio, należy je odczytywać w kontekście całego utworu. Jeden symbol może mieć wiele znaczeń, możliwości jego interpretacji są swobodne (nieograniczone regułami). Zobacz: figury retoryczne. synonimy – wyrazy o tym samym znaczeniu lub na tyle podobne znaczeniowo, że mogą występować zamiennie w tym samym kontekście, np. zawojować, podbić, zagarnąć, zdobyć; kupić, nabyć; spojrzeć, zerknąć. Zobacz: antonimy, homonimy. synteza – łączenie wielu elementów w całość, formułowanie twierdzeń ogólnych na podstawie stwierdzeń szczegółowych. Przeciwieństwo analizy, czyli rozkładania całości na elementy. Na przykład pewnego rodzaju syntezą wiadomości są podręczniki szkolne zawierające zbiór tekstów, zadań i opracowań potrzebnych uczniowi w danej klasie. sytuacja liryczna – umiejscowienie osoby mówiącej w wierszu (podmiotu lirycznego) i jego wypowiedzi wśród okoliczności przedstawionych w utworze. Narzuca ona jednocześnie podmiotowi lirycznemu sposób wypowiedzi stosowny do okoliczności, w których się znalazł. Najbardziej typowa dla liryki jest sytuacja wyznania, gdy osoba opowiada w wierszu o swoich uczuciach. W utworach epickich (pisanych prozą) nazywana jest sytuacją narracyjną (określa sposób występowania narratora w utworze, jawny lub ukryty). szkic literacki – zobacz: esej. powrót do początku strony |
