SZTUKA

ARCHITEKTURA

W średniowieczu rozwinęły się dwa style architektoniczne: romański i gotycki.

Sztuka romańska powstała na zachodzie Europy w końcu X w. w krajach okupowanych kiedyś przez Rzym – stąd nazwa. Najwspanialsze zabytki tego stylu znajdują się we Francji. Styl ten przejawiał się w architekturze kościelnej i związanej z nią dekoracji rzeźbiarskiej, a także w dziedzinie architektury obronnej (warowne zamki).

Główne jego cechy to:

–	grube mury, masywne, surowe, proste kształty budowli;
–	budowle tworzone z grubo ciosanych kamieni, wznoszone na planie krzyża;
–	ciężkie sklepienia kolebkowe lub krzyżowe;
–	dekorowane kapitole, tympanony, portale;
–	kolumny i filary ozdobione płaskorzeźbami;
–	wieże - zazwyczaj dwie przy wejściu, czasem dodatkowa na skrzyżowaniu naw, najwyższa z dzwonami pełniła funkcję punktu obserwacyjnego;
–	liczne półokrągłe przybudówki, wzmacniające bryłę całej budowli.

        Budowla w stylu romańskim                        Kolegiata pod Łęczycą



Najlepiej zachowana budowla romańska w Polsce to kolegiata w Tumie pod Łęczycą. To perła polskiej architektury romańskiej. 

Natomiast jedną z najsłynniejszych budowli w stylu romańskim na świecie jest krzywa wieża w Pizie. Nie wydaje się być typową budowlą romańską, posiada jednak wiele cech charakterystycznych dla tego stylu, m.in.: niewiele ozdób, małe okna.

Wieża w Pizie (Włochy)

Sztuka gotycka powstała w drugiej połowie XII w. na zachodzie Europy. Termin ten, wywodzący się od nazwy plemiona Gotów (uważanych za barbarzyńców), miał początkowo pejoratywny wydźwięk, a sam styl przez długi czas uważany był za dziwaczny. Jego piękno dostrzeżono dopiero w połowie XVIII w. w Anglii i we Francji. Pierwsze budowle gotyckie zaczęły powstawać we Francji po 1140 r., w Anglii około 1200 r., a kilkadziesiąt lat później w Niemczech. W różnych rejonach uformowały się różne odmiany gotyku z pewnymi lokalnymi cechami charakterystycznymi, np. w Wenecji mocno zaznaczały się wpływy mauretańskie.

Fragment bazyliki św. Marka (Wenecja)

Główne cechy gotyku to:

–	lekka konstrukcja budowli;
–	strzeliste wysokie wieże z cegły;
–	katedry przewyższające najwyższe budowle romańskie;
–	cienkie ściany, często wzmacniane wewnętrznie lub zewnętrznie (skarpy, łuki przyporowe), niejednokrotnie bardzo wysokie (w katedrze w Kolonii wysokość ścian dochodzi do 157 metrów, w Strasburgu – do 143 metrów);
–	zespolenie wszystkich członów katedry;
–	konstrukcje szkieletowe;
–	sklepienia najczęściej żebrowe-krzyżowe;
–	wysokie ostrołukowe okna (często z kolorowymi witrażami);
–	samodzielna rzeźba (oderwana od architektury);
–	skomplikowana bryła budowli – wiele wież i wieżyczek o różnym kształcie;
–	dużo kamiennych detali i ozdób (np. ozdobne zakończenia rynien);
–	potężne, ozdobne portale wokół wejść do budynków;
–	silnie ufortyfikowane zamki – mury obronne, baszty, zwodzone mosty.

W Polsce bardzo wiele przykładów budowli gotyckich można znaleźć w stolicy Dolnego Śląska – Wrocławiu. W żadnym innym mieście nie znajdziemy aż tylu wyraźnych przykładów tej architektury. Wystarczy spojrzeć choćby na Archikatedrę św. Jana Chrzciciela. W większości jest to budowla gotycka, która została dobudowana do istniejącego wcześniej prezbiterium romańskiego. Potem była wielokrotnie przebudowywana, posiada więc cechy innych stylów architektonicznych.

  Katedra w Chartres (Francja)
 

Poza tą budowlą we Wrocławiu znajduje się wiele innych kościołów gotyckich – św. Marii Magdaleny, św. Elżbiety, Najświętszej Marii Panny. Istotnym zabytkiem jest także wrocławski ratusz – jeden z niewielu zachowanych w Polsce przykładów gotyckiej architektury niesakralnej.

Wrocławski ratusz

MALARSTWO I RZEŹBA

Tematyka malarstwa była religijno-biblijna. Najczęściej przedstawiano mękę Chrystusa i Matkę Boską, stosowano złote tło, które miało podkreślać świętość postaci.  Na obrazach postacie malowano w charakterystycznym układzie (np. jak na obrazie Hansa Memlinga pt. Sąd ostateczny): w centrum postać Chrystusa, po prawej stronie ludzie dobrzy, po lewej źli. Średniowieczni artyści nie znali perspektywy i nie zawsze zachowywali proporcje w pokazywaniu postaci.

Typowym motywem średniowiecznym, również w rzeźbiarstwie, była pieta (czyli Matka Boska trzymająca na rękach umęczonego Chrystusa). Doskonale przedstawił ten motyw Michał Anioł, tworząc swą Pietę z jednego bloku białego marmuru. Artysta miał wówczas zaledwie 25 lat! Tę doskonałą rzeźbę można podziwiać w Bazylice św. Piotra w Rzymie.

Pieta Michała Anioła

W malarstwie i rzeźbie często przedstawiano też świętych z jakimiś atrybutami, np. Chrystusa w mandorli, czyli świetlistej, owalnej poświacie wokół całej postaci, oraz sceny sądu ostatecznego (wspomniany już obraz Memlinga). Trzeba wspomnieć, że dla prostego, niewykształconego człowieka tamtych czasów dekoracje rzeźbiarskie lub obrazy były swoistą biblia pauperum, czyli biblią ubogich. Pokazywały w sposób dosłowny różne sceny Pisma Świętego, realizując w ten sposób dydaktyczny cel sztuki sakralnej.

ANONIMOWOŚĆ TWÓRCÓW

Charakterystyczną cechą sztuki średniowiecza była anonimowość jej twórców – nie znamy budowniczych katedr czy autorów większości utworów literackich. Uważano bowiem, że dzieło powinno przede wszystkim rozpowszechniać zasady wiary i chwalić Boga. Przy takim założeniu osoba twórcy schodziła na dalszy plan.

powrót do początku strony