|
Ignacy Krasicki
Żył w latach 1735–1801, był poetą, powieściopisarzem, publicystą Monitora, przedstawicielem klasycyzmu stanisławowskiego. Krasicki był także biskupem warmińskim i arcybiskupem gnieźnieńskim. Stworzył nowożytną powieść polską. Można go nazwać bez wahania przeciwnikiem zabobonów, zacofania i kultury sarmackiej. Wydał Bajki, Satyry; powieści: Michała Doświadczyńskiego przypadki, Pan Podstoli; poematy heroikomiczne: Monachomachia, Myszeida. BAJKI Bajki można podzielić ze względu na treść na: społeczne, polityczne i obyczajowe, a ze względu na formę na: epigramatyczne (krótkie) i narracyjne (długie). Bajka należy do epiki, wywodzi się z twórczości ludowej. Gatunek ten ukształtował się w starożytności (Ezop), należy do literatury dydaktycznej (w puencie pojawia się nauka moralna). Bajka ma często charakter alegoryczny – zwierzęta, rośliny reprezentują cechy ludzkie. Lew i zwierzęta Lew, ażeby dał dowód, jak wielce łaskawy,
Przypuszczał konfidentów do swojej zabawy.
Polowali z nim razem, a na znak miłości
On jadł mięso, kompanom ustępował kości.
Gdy się więc dobroć taka rozgłosiła wszędy,
Chcąc im jawnie pokazać większe jeszcze względy,
Ażeby się na jego łasce nie zawiedli,
Pozwolił, by jednego spośród siebie zjedli.
Po pierwszym poszedł drugi i trzeci, i czwarty.
Widząc, że się podpaśli, lew, choć nieobżarty,
Żeby ująć drapieży, a sobie zakału,
Dla kary, dla przykładu, zjadł wszystkich pomału. To bajka narracyjna. Porusza tematykę polityczną – krytykuje króla, który wykorzystuje swoich poddanych i wprowadza anarchię. Dewotka Dewotce służebnica w czymsiś przewiniła
Właśnie natenczas, kiedy pacierze kończyła.
Obróciwszy się przeto z gniewem do dziewczyny,
Mówiąc właśnie te słowa: "... i odpuść nam winy,
Jako my odpuszczamy" - biła bez litości.
Uchowaj, Panie Boże, takiej pobożności. Bajka obyczajowa o charakterze epigramatycznym, krytykuje fałszywą pobożność. Malarze Dwaj portretów malarze słynęli przed laty:
Piotr dobry, a ubogi. Jan zły, a bogaty.
Piotr malował wybornie, a głód go uciskał,
Jan mało i źle robił, więcej jednak zyskał.
Dlaczegoż los tak różny mieli ci malarze?
Piotr malował podobne, Jan piękniejsze twarze. Utwór o tematyce obyczajowej, porusza problem nieuczciwości, kłamstwa i pochlebstwa – kłamca zyskuje, uczciwy nie. Walory artystyczne Bajek Krasickiego:
– zwięzła treść,
– ponadczasowość poruszanych problemów,
– humor,
– umiejętne zastosowanie alegorii,
– prostota języka, czystość języka. SATYRY Ignacy Krasicki napisał dwadzieścia dwie satyry. Pierwsza część została wydana w 1779 r., a pięć lat później – druga. Satyra to utwór, który ośmiesza i krytykuje wady ludzkie, obyczaje, stosunki społeczne itp. Porusza tematy polityczne, społeczne, obyczajowe. Motto Krasickiego przy pisaniu satyr brzmiało: Satyra prawdę mówi, względów się wyrzeka. Wielbi urząd, czci króla, lecz sądzi człowieka. Satyra Do króla Tematem tego utworu jest polityka i władza.
Autor wylicza następujące zarzuty stawiane królowi:
– | ma pochodzenie szlacheckie, a nie królewskie (Stanisław August Poniatowski był wybrany drogą elekcji); | – | jest zbyt młody; | – | jest za dobry i zbyt łagodny (nie jest tyranem, nie stosuje przemocy, lud się go nie boi); | – | rozwija kulturę i naukę, otacza się uczonymi; | – | jest Polakiem, a powinien być cudzoziemcem. |
Są to zarzuty, które właściwie (ustami autora) stawia królowi szlachta. Satyra ta stanowi więc krytykę szlachty, która w ten bezsensowny sposób oceniała króla. Bezzasadność zarzutów świadczy o głupocie tej warstwy polskiego społeczeństwa. Niespodziewanie satyra staje się panegirykiem, czyli utworem pochwalnym, poświęconym królowi. Mamy tu do czynienia z ironią (odwrócenie znaczenia słów).Krytyka cudzoziemszczyzny w satyrze Żona Modna Wady żony:
– wygodnictwo – jest przyzwyczajona do luksusu;
– egoistka – gardzi mężem, traktuje małżeństwo jak kontrakt;
– kapryśna;
– materialistka;
– pozbawiona pozytywnych małżeńskich uczuć;
– niesprawiedliwa;
– ulega wpływom francuszczyzny;
– nie ceni wartości narodowych. Wady męża:
– chciwość - ożenił się dla pieniędzy, nie kochał żony;
– zacofany;
– naiwny, nieporadny, uległy;
– prostak. Na przykładzie tego utworu widać, że satyra bardzo często posługuje się karykaturą, czyli przedstawieniem postaci wyolbrzymiającym jej wady. Celem karykatury jest ośmieszenie. MONACHOMACHIA, CZYLI WOJNA MNICHÓW Nie wszystko złoto, co się świeci z góry,
Ani ten śmiały, co się zwierzchnie sroży;
Zewnętrzna postać nie czyni natury,
Serce, nie odzież, ośmiela lub trwoży. Tak zaczyna się poemat Krasickiego, będący ostrą krytyką duchowieństwa. Akcja Monachomachii dotyczy dwóch zakonów – karmelitów i dominikanów – i opowiada o sporze i bójce między zakonnikami. Monachomachia została wydrukowana w 1778 r. Wydanie było anonimowe, gdyż katolicki biskup nie mógł tak jawnie ośmieszać kleru. Istnieje także przypuszczenie, że ukazanie się utworu drukiem nastąpiło bez zgody i wiedzy autora i zapewne z tego właśnie powodu dwie pierwsze edycje z sierpnia 1778 r. były wyjątkowo niestaranne. Do powstania utworu przyczyniło się istnienie wielu zakonów żebraczych, czyli utrzymujących się z datków społeczeństwa. Wzorem były Organy Tomasza Kajetana Węgierskiego. Zakony w ówczesnych czasach źle pełniły funkcje oświatowe, raczej szerzyły ciemnotę i nieuctwo. Krasicki chciał wesprzeć działalność Komisji Edukacji Narodowej i rozwinąć myśl filozofów zachodnich (Wielka Encyklopedia Francuska). Po dwu latach od publikacji Monachomachii ukazała się anonimowo Antymonachomachia. Krasicki tym razem specjalnie nie ukrywał, że jest autorem tego dzieła. Pod pozorem pochwały stylu życia zakonnego potwierdził opinie i zarzuty zawarte w Monachomachii. Rzekome odwołanie oskarżeń stało się w rzeczywistości ich podkreśleniem. Wady mnichów | Przykładowe cytaty | lenistwo | Wtenczas ksiądz przeor, porwawszy się z puchu/ Pierwszy raz w życiu jutrzenkę zobaczył. | pijaństwo i obżarstwo | Właśnie natenczas ojciec przeor trwożny/ Dla dobrej myśli resztę kufla dusił.
Brat Kleofas na obiad zadzwonił/ wypadli wszyscy, jakby ich kto gonił. | wiara w zabobony, ciemnota, głupota | Wiem to z dawnej powieści, że tu w klasztorze jest biblioteka.
Minęły czasy szczęśliwej prostoty – trzeba się uczyć, upłynął wiek złoty. | awanturnictwo | ...starych uwagi zgłuszył wrzask młokosów. |
Monachomachia jest parodią eposu bohaterskiego. Zachowuje patetyczny styl, zawiera porównania homeryckie (Jak po smutnej chwili, która mroczy/ W pierwszym świtaniu rumienią się zorze/ Uwiędłe ziółka wdzięczna rosa moczy/ I rzeźwi kwiatki w tak przyjemnej porze/ Wyiskrzyły się przewielebne oczy po słodko-dzielnym wódczanym likworze) oraz sceny batalistyczne. Zaznaczyć jednak trzeba, że w walce, zamiast broni, użyte są buty, butelki, święte przedmioty. Jak w eposie, tak i tutaj znajdziemy szczegółowe opisy, inwokację i podział na księgi. Brakuje jednak wzniosłego tematu – Monachomachia zręcznie naśladuje epos i zaliczyć ją można do grona poematów heroikomicznych.MIKOŁAJA DOŚWIADCZYŃSKIEGO PRZYPADKI Jest to pierwsza polska powieść nowożytna. Można powiedzieć, że od Mikołaja... rozpoczyna się w naszym kraju kariera tego gatunku. Nowa powieść jest silnie osadzona w realiach społecznych, realizuje cele dydaktyczne i wychowawcze, posiada typowe cechy kompozycyjne: fabułę, narratora, świat przedstawiony, następstwo zdarzeń, opisy. Bohater, Mikołaj Doświadczyński, to prowincjonalny szlachcic. Opowiada o swoim wychowaniu, nauce, podróżach. Równocześnie czytelnik może zobaczyć, jak wyglądało ówczesne społeczeństwo, jakie miało zwyczaje, wady, zalety. Doświadczyński, jak typowy młody szlachcic, nie chciał się uczyć i wysłany do Paryża przehulał majątek, popadł w długi, trafił nawet do więzienia za bójkę. Skruszony wrócił do domu, matka pokryła wszystkie jego długi, wkrótce jednak Mikołaj postanowił udać się w świat. W ten sposób trafił na wyspę Nipu, na której nie znano kłamstwa, kradzieży, zdrady czy pochlebstwa. Nauczył się na niej pracować i postępować uczciwie, a zdobyte doświadczenia wprowadził w czyn, gospodarząc swoim kawałkiem ziemi. Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki to powieść o złym wychowaniu i jego skutkach. Autor krytykuje niewłaściwe wychowanie, sądy, sejm polski, ciemnotę szlachty, hazard, ustrój feudalny. Powstała druga część utworu pt. Pan Podstoli, która ma charakter reportażu. WARTOŚCI IDEOWE I ARTYSTYCZNE W TWÓRCZOŚCI KRASICKIEGO Główne tematy i problemy:
– | krytyka duchowieństwa (Monachomachia); | – | sarmatyzm, krytyka szlachty (satyra Do króla); | – | krytyka ówczesnej obyczajowości (Dewotka, Monachomachia); | – | walka o nowożytny model państwa, problem wolności (Do króla, Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki); | – | obrona najbiedniejszych warstw społecznych (bajki społeczne). |
WALORY ARTYSTYCZNE:– | humor, satyra, parodia, komizm, karykatura, ironia; | – | prostota, jasność stylu, brak makaronizmów, komunikatywność; | – | różnorodność gatunkowa (poemat heroikomiczny, bajki, satyry, pierwsza polska powieść); | – | zastosowanie alegorii, trafność morału, brak komentarzy (przemawiają fakty). |
powrót do początku strony |
