Franciszek Józef I
(ur. 1830 R., zm. 1916 r.)

Cesarz austriacki od 1848 r., król węgierski od 1867 r. Pochodził z dynastii habsbursko-lotaryńskiej. Był  synem arcyksięcia Franciszka Karola i Zofii Wittelsbach.

Franciszek Józef urodził się 18 VIII 1830 r. w pałacu Schönbrunn pod Wiedniem. W młodości zdobył gruntowne wykształcenie, wykazywał uzdolnienia filologiczne (władał kilkoma językami). W tym czasie przeszedł również szkolenie wojskowe.

W czasie Wiosny Ludów, która objęła swym zasięgiem także monarchię habsburską,  otoczenie cesarskie, dostrzegając potrzebę zmian w państwie, doprowadziło do abdykacji niepełnosprawnego umysłowo Ferdynanda I i przekazania tronu jego bratankowi, 18-letniemu Franciszkowi Józefowi I. 2 XII 1848 r. w pałacu biskupim w Ołomuńcu ogłoszono go cesarzem Austrii.

Młody władca stanął przed trudnym zadaniem wzmocnienia władzy cesarskiej w ogarniętej rewolucją monarchii habsburskiej. Nie wahał się przy tym wykorzystać wojska do tłumienia ruchów liberalnych i wystąpień narodowych.

Najpoważniejsza sytuacja panowała na Węgrzech, gdzie wciąż trwało narodowe powstanie przeciw austriackiej władzy. 4 III 1849 r. Franciszek Józef I uchwalił konstytucję, która mówiła o jedności i niepodzielności monarchii. Wkrótce potem (14 IV) węgierski parlament proklamował Węgry republiką i ogłosił Lajosa Kossutha prezydentem. Powstanie na Węgrzech zostało ostatecznie stłumione przez cesarza, któremu z pomocą przyszedł car Mikołaj I, wysyłając na Węgry rosyjską armię dowodzoną przez Iwana Paskiewicza.

Także dążenia niepodległościowe Włochów zostały w 1849 r. złamane przez armię austriacką. Jej zwycięstwo w bitwie pod Novarą (23 III 1949) położyło kres rewolucji w Lombardii i przyspieszyło zwycięstwo reakcji w Toskanii i innych regionach Włoch.

31 XII 1851 r. Franciszek Józef I tzw. patentem sylwestrowym zniósł konstytucję marcową z 1849 r. Austria ponownie stała się monarchią absolutną i państwem biurokratyczno-centralistycznym z rozwiniętymi strukturami policyjnymi i cenzurą prasy. Monarchia habsburska borykała się jednak z wieloma trudnościami, bowiem zamiar narzucenia centralizmu w państwie wielonarodowościowym okazał się niezmiernie trudny do zrealizowania.

Zapoczątkowane w czasie rewolucji reformy agrarne były kontynuowane i doprowadziły do zrównania praw szlachty i mieszczaństwa na polu gospodarczym.

W 1854 r. 23-letni Franciszek Józef poślubił liczącą zaledwie 16 lat księżniczkę bawarską Elżbietę z Wittelsbachów (Sissi). Cesarzowa Elżbieta była kobietą niezwykłej urody. Franciszek kochał ją przez całe życie, jednak sztywne ramy życia dworskiego w Wiedniu i ograniczenia z tego wynikające męczyły i krępowały Sissi, czyniąc z niej osobę nieszczęśliwą. Jej tragiczna śmierć w 1898 r. (została zamordowana w Szwajcarii przez włoskiego anarchistę) była wielkim ciosem dla Franciszka Józefa.

Elżbieta (Sissi), księżniczka bawarska,
żona Franciszka Józefa od 1854 r.

Rozpoczęta w IV 1859 r. wojna z Francją o panowanie w północnych Włoszech zakończyła się klęską Austrii i utratą Lombardii na rzecz Francji.

Niepowodzenia militarne i trudna sytuacja finansowa monarchii habsburskiej zmusiły Franciszka Józefa do wprowadzenia reform. 20 X 1860 r. cesarz wydał tzw. dyplom październikowy, który zapowiadał powołanie sejmów prowincjonalnych i, stanowiącej ich ogólnokrajową reprezentację,  Rady Państwa. Również w administracji miano dokonać zmian w duchu federalizmu. Jednak pod naciskiem kół konserwatywnych 26 II 1861 r. Franciszek Józef I wydał centralistyczny patent lutowy, który w dużym stopniu ograniczał kompetencje sejmów krajowych na rzecz ogólnopaństwowego parlamentu (Rady Państwa).

Narastający konflikt Austrii i Prus, konkurujących ze sobą o dominację w Niemczech i Europie Środkowej, doprowadził 14 VI 1866 r. do wybuchu wojny austriacko-pruskiej. W decydującej o losach wojny bitwie pod Sadową (3 VII 1866) armia austriacka wspomagana przez siły saksońskie została pokonana przez wojska pruskie. Istniejący od 1815 r. Związek Niemiecki został rozwiązany, a ze zreorganizowanych Niemiec wykluczono Austrię. Ponadto monarchia naddunajska musiała zapłacić odszkodowania wojenne, odstąpić Włochom Wenecję i prawnie uznać istnienie Królestwa Włoch.

Scena z bitwy pod Sadową (1866)

Klęska Austrii w wojnie niemieckiej zmusiła cesarza Franciszka Józefa do przebudowy ustroju monarchii w kierunku liberalno-demokratycznym i poczynienia ustępstw wobec narodów ją zamieszkujących. W III 1867 r. dotychczasowa monarchia austriacka  przekształcona została w dualistyczne Austro-Węgry z ustrojem konstytucyjno-parlamentarnym. 8 IV 1867 r. Franciszek Józef został koronowany na "Apostolskiego Króla Węgier".

We IX 1868 r. Sejm Krajowy w Galicji postulował cesarzowi autonomię dla tej prowincji. W latach następnych wprowadzono tam język polski jako język urzędowy w administracji i sądownictwie oraz w szkolnictwie. Szczególną rolę w umocnieniu autonomii Galicji odegrał Agenor Gołuchowski, polski arystokrata, wybitny polityk będący równocześnie austriackim mężem stanu. Inaczej niż na ziemiach polskich zaboru rosyjskiego czy pruskiego, w Galicji bez większych trudności mogło teraz rozwijać się życie narodowe Polaków.

Cesarz niemiecki Wilhelm II i cesarz austro-węgierski Franciszek Józef I

W czasie kongresu berlińskiego (1878) Austro-Węgry otrzymały na 30 lat władzę nad byłymi terytoriami tureckimi – Bośnią i Hercegowiną. Rosja, rywalizująca z Austrią o wpływy na Bałkanach, nie kryła swego niezadowolenia z postanowień kongresu. Stąd  7 X 1879 r. Austro-Węgry i Niemcy zawarły układ o wzajemnej pomocy na wypadek rosyjskiego ataku. W 1882 r. do sojuszu przystąpiły Włochy tworząc późniejsze Trójprzymierze. Po rewolucji Młodoturków w imperium osmańskim (1908), Austro-Węgry anektowały Bośnię i Hercegowinę (X 1908), co z kolei spowodowało zaostrzenie sytuacji na Bałkanach i radykalizację ruchów antyaustriackich na tym obszarze. Iskrą na "bałkańską beczkę prochu" był zamach w Sarajewie (28 VI 1914), podczas którego dziewiętnastoletni Serb – Gawriło Princip zastrzelił austriackiego następcę tronu, arcyksięcia Franciszka Ferdynanda i jego żonę Zofię von Hohenberg. Austro-Węgry, otrzymawszy gwarancje sojusznicze od cesarza niemieckiego Wilhelma II,  wypowiedziały Serbii wojnę (28 VII 1914), rozpoczynając tym samym pierwszą wojnę światową.

Zamordowanie arcyksięcia Franciszka Ferdynanda
w Sarajewie (28 VI 1914)

Cesarz Franciszek Józef I zmarł 21 XI 1916 r. w Schönbrunn, po blisko 68 latach panowania.

Był władcą niezwykle pracowitym i sumiennym, do ostatnich dni był oddany służbie dla monarchii habsburskiej. Jego następcą został Karol I, ostatni cesarz austriacki.

Franciszek Józef I – cesarz Austrii od 1848 r., król Węgier od 1867 r.

WAŻNE DATY:

1848 – początek panowania Franciszka Józefa I w cesarstwie austriackim 1849 (III) – uchwalenie przez cesarza konstytucji marcowej 1849 – upadek powstania na Węgrzech 1851 – patent sylwestrowy 1859 – klęska Austrii w wojnie z Francją, utrata Lombardii 1860 – dyplom październikowy 1861 – patent lutowy 1866 – bitwa pod Sadową, klęska Austrii w wojnie z Prusami, wykluczenie Austrii z Niemiec 1867 – utworzenie monarchii austro-węgierskiej 1878 – kongres berliński, początek austro-węgierskiej okupacji Bośni i Hercegowiny 1879 – sojusz Austro-Węgier z Niemcami 1882 – początki trójprzymierza Austro-Węgier, Niemiec i Włoch 1908 – aneksja Bośni i Hercegowiny przez Austro-Węgry 1914 (28 VI) – zamach w Sarajewie 1914 (27 VII) – początek pierwszej wojny światowej 1916 – śmierć Franciszka Józefa I

powrót do początku strony