TEATR, kabaret, cyganeria artystycznaTEATR Kraków był uważany za stolicę teatralną Polski. Działały w nim dwa znaczące teatry: Teatr im. J. Słowackiego i Teatr Polski (nazwany potem Starym). Na rozwój sceny polskiej mieli wpływ ich kolejni dyrektorzy: Tadeusz Pawlikowski, Józef Kotarbiński i Ludwik Solski. Pawlikowski poświęcił cały swój majątek na cele teatru, wprowadził repertuar modernistyczny europejski (dramaty Ibsena), twórczość polską końca XIX w. (Stanisława Wyspiańskiego, Stanisława Przybyszewskiego, Lucjana Rydla). Kotarbiński, mimo zaborów, wprowadził repertuar romantyczny (Dziady Adama Mickiewicza, Nie-Boską komedię Zygmunta Krasińskiego oraz, przede wszystkim, utwory Juliusza Słowackiego). Krakowska publiczność oklaskiwała m.in. takich artystów, jak: Kazimierz Kamiński, Ludwik Solski, Antonina Hoffman, Stanisława Wysocka, Aleksander Zelwerowicz. W teatrze krakowskim zaczynali swoje kariery Juliusz Osterwa, Kazmierz Junosza-Stępowski. Gościnnie występowała też Helena Modrzejewska. Złoty okres teatru w Krakowie zakończył się jeszcze przed wybuchem wojny – do Warszawy przybył Arnold Szyfman i stworzył konkurencyjny Teatr Polski, w którym zgromadził znakomity zespół artystyczny. KABARET ZIELONY BALONIK Założyli go w 1905 r. Adam Grzymała-Siedlecki, Tadeusz Żeleński (Boy), Stanisław Kuczborski, Jan August Kisielewski. Istniał do 1912 r., sporadycznie wystawiał przedstawienia jeszcze do 1915 r. Był to kabaret literacko-artystyczny, który swoją siedzibę miał w Jamie Michalika (kawiarnia). Zbiór tekstów dla Zielonego Balonika zawierają Słówka Żeleńskiego, ale skecze tworzyli również Adolf Nowaczyński, Edward Leszczyński i in. Kabaret ten był raczej zabawą – był kameralny i mało popłatny. Ukazywał rzeczywistość na opak, głosił kult zdrowego rozsądku, naśmiewał się z sentymentalizmu. Opierał się na prowokacji, żarcie, zabawie, jego najważniejszą cechą był ścisły związek między tym, co działo się na estradzie a widownią. Przykładowe teksty (ze Słówek Żeleńskiego): I
Jak wygląda niedziela oglądana przez
okulary Jana Lemańskiego By uniknąć ambarasu,
Wzięto rok za miarę czasu. Dzielą go (bardzo wygodnie)
Na miesiące i tygodnie. Tydzień znów z grubsza podzielę
Na zwykłe dni i Niedzielę. Do pracy są zwykłe dzionki,
A Niedziela dla małżonki. W ten dzień by największa ciura
Wyzwolona jest od biura. Każdy ze swoją niewiastą
Rad wybiera się za miasto.
(...)
Szczęściem wzbiera miejskie łono,
Gdy trawkę widzi zieloną. Już was tylko przestrzeń krótka
Oddziela od piwogródka. Ale kto ma liczną dziatwę,
Nic mu w życiu nie jest łatwe. Franio się przestraszył gęsi,
A Maryjka woła: "ęsi". Brzusiowi pot spływa z czoła
I co gorsza, nic nie woła. Wszystko mija, więc szczęśliwie
Siedzicie wreszcie przy piwie.
(...) Ociężałym nieco krokiem
Wracasz do dom późnym zmrokiem. Teraz wielka pantomima:
Do snu kładzie się rodzina.
(...) Patrzysz łakomie, jak żona
Rozdziewa pierś i ramiona. Słońce, wieś, Traviata, piwo,
Myśli płyną ci leniwo. A finał ekskursji całej:
Nowy bąk za trzy kwartały
II
Dwa kotki (z Jachowicza)
Były dwa kotki:
Jeden ładny, lecz z szafy wyjadał łakotki,
Drugi brzydki, bury,
Ale łowił szczury.
Którego wolicie, powiedzcież mi, dzieci?
"Burego, burego!"
"Ładnego, ładnego!"
Nie mogły zgodzić się dzieci.
No, a ty, Celinko?
Rozsądna Cesia z poważną minką
Tak rzecze, pomyślawszy przez chwilę maleńką:
"Oba są potrzebne, nieprawdaż, mateńko?"
Tak odpowie Cesia mała,
A mama ją uściskała
Mówiąc: "Spokojnam, Cesiu, o twoje zamęście,
Sama będziesz szczęśliwa i drugim dasz szczęście". III
Tetralogia z kajetu pensjonarki 1. Stefania (powieść psychologiczna) Kto poznał panią Stefanią,
Ten wolał od innych pań ją. Coś w niej już takiego było,
Że popatrzeć na nią miło. Oczy miała jak bławatki
I na sobie ładne szmatki.
(...) Prócz tego natura szczodra
Dała jej b. ładne biodra. Raz ją poznał jeden malarz,
Który często pijał alasz. Jak ją zobaczył na fiksie,
Zaraz w niej zakochał w mig się.
(...) Przedtem widział różne panie,
Ale zawsze były tanie.
(...) Strasznie się zapalił do niej,
Wszędzie za Stefanią goni. Miał kolorową koszulę
I przemawiał bardzo czule. Żeby dała mu natchnienie.
Ale ona mówi, że nie. Że umi kochać bez granic,
Ale to tyż było na nic. Potem jej mówił na raucie:
"Dałbym życie, żebym miał cię."
(...) Takiej dostał dziwnej manii,
Że chciał tylko do Stefanii. Bo to zawsze jest najgłupsze,
Kiedy się kto przy czym uprze.
(...) Potem znowu za lat kilka
Przyszła na nią taka chwilka. I myślała, czy to warto
Było być taką upartą. Lecz tymczasem mu wychłódło,
Bo już była stare pudło. Tak to ludzie trwonią lata,
Że nie są jak brat dla brata. Z tym największy jest ambaras,
Żeby dwoje chciało na raz.
CYGANERIA ARTYSTYCZNA (BOHEMA)
Było to luźne ugrupowanie artystów, których swobodny, ekscentryczny styl życia miał być wyrazem protestu przeciw przyjętym powszechnie normom społecznym i gustom estetycznym. Pierwsze tego typu ugrupowanie powstało w 1830 r. w Paryżu, który stał się ośrodkiem cyganerii. Na przełomie XIX i XX w. ośrodkiem cyganerii był Wiedeń i Berlin. W 1840 r. w Warszawie powstała pierwsza polska grupa cyganerii, potem (w Młodej Polsce) kolejna powstała w Krakowie. Jej mistrzem duchowym był Stanisław Przybyszewski. Grupa miała w Krakowie dwie siedziby: kawiarnię Paon i Jamę Michalika. Utwory związane z cyganerią to m.in.: Próchno Wacława Berenta, W sieci Jana Augusta Kisielewskiego, Anioł śmierci Kazimierza Przerwy-Tetmajera oraz trylogia Dzieci szatana, Homo sapiens, Synowie ziemi Stanisława Przybyszewskiego. Cechy cyganerii: – | postawa obojętności lub buntu wobec konserwatywnego społeczeństwa i wobec przymusów; | – | idea przebudowy świata, sztuki; | – | alkoholizm, narkomania (często na pokaz); | – | utrata kontaktu ze społeczeństwem; | – | ekstrawaganckie stroje i zachowania; | – | luźne związki erotyczne. |
ZAKOPANE I FOLKLOR GÓRALSKI
Zakopane było ośrodkiem artystycznego życia, motywy tatrzańskiego krajobrazu często pojawiały się w ówczesnej twórczości. Odkrywcą tego miejsca był doktor Tytus Chałubiński, który uznał klimat podhalański jako sprzyjający leczeniu gruźlicy. Entuzjastą sztuki zakopiańskiej był m.in. Stanisław Witkiewicz, który wskazywał na odmienność kultury regionu, silnie zakorzenioną polskość i osobliwość charakteru górali. powrót do początku strony |
