Francisco Bahamonde Franco 
(ur. 1892 r., zm.1975 r.)

Hiszpański polityk i generał, długoletni dyktator i przywódca (caudillo).

W 1910 r. ukończył Akademię Wojsk Lądowych w Toledo. Dwa lata później został skierowany do Maroka, gdzie jako młody oficer walczył z oddziałami berberyjskimi. Jego zdolności dowódcze i waleczność szybko zostały zauważone i docenione. Po odniesieniu poważnych ran w bitwie pod El Biutz (1916) został mianowany najmłodszym majorem w armii hiszpańskiej. W latach 1920–23 był zastępcą dowódcy stacjonującej w Maroku hiszpańskiej Legii Cudzoziemskiej, a w 1923 r. objął nad nią dowództwo w randze podpułkownika. Wsławił się podczas walk z rebeliantami w latach 1923–27. W 1925 r. został mianowany pułkownikiem, a w 1926 r., w wieku 34 lat, otrzymał szlify generalskie. W 1933 r. został szefem sztabu generalnego armii hiszpańskiej, rok później krwawo stłumił lewicową rebelię w Asturii. W początkach 1936 r. Mianowano go komendantem wojskowym Wysp Kanaryjskich.

F. Franco w 1923 r.

Tymczasem w Hiszpanii coraz bardziej aktywne stawały się (mniej lub bardziej radykalne) organizacje lewicowe. W II 1936 r. wybory do Kortezów (hiszpańskiego parlamentu) wygrał  tzw. Front Ludowy skupiający socjalistów, komunistów i republikanów. Mimo wielu różnic grupy te miały wspólne cechy: zajadły antyklerykalizm i nienawiść do Kościoła katolickiego.

Sam wynik wyborów z II 1936 r. do dziś jest kwestionowany, dochodzić miało bowiem do licznych nieprawidłowości i unieważniania głosów całych prowincji. Wobec zaistniałej sytuacji,  agresywnych poczynań lewicy, rozruchów organizowanych przez komunistów i utworzenia lewicowego rządu republikańskiego, w VII 1936 r. doszło do, zapoczątkowanego na Wyspach Kanaryjskich i w Maroku, wojskowego puczu prawicowych generałów, na czele którego stanął generał Francisco Franco. Większość hiszpańskiej armii poparła generała Franco, po stronie republikanów stanęła marynarka i lotnictwo. Brak kontroli nad tymi formacjami spowodowało początkowo trudną sytuację powstańców i odcięcie ich od kontynentu. Z pomocą pośpieszyły wówczas Niemcy i Włochy, dzięki którym z Maroka do metropolii przerzuconych zostało dziesiątki tysięcy żołnierzy z bronią i amunicją. Wojna domowa w Hiszpanii stała się faktem. Pierwsze sukcesy militarne rebeliantów pozwoliły im na opanowanie znacznych terytoriów zachodniej i południowej Hiszpanii i utworzenie w Burgos własnego rządu z generałem Franco na czele (IX 1936).

Lewicowy rząd w Madrycie utrzymał się jednak u władzy, m.in. dzięki pomocy wojskowej, jaką otrzymał ze Związku Radzieckiego. Po apelu Frontu Ludowego wzywającego do obrony republiki utworzono oddziały milicji ludowej. Do walki o "czerwoną Hiszpanię" włączyli się także ochotnicy z kilkudziesięciu krajów wywodzący się ze środowisk lewicowych, zgrupowani w brygadach międzynarodowych (razem ok. 35 tys. osób, w tym ok. 5 tys. z Polski). Zachodnie państwa demokratyczne nie ingerowały w sprawy hiszpańskie.

Strona republikańska w czasie sprawowania swych rządów stosowała terror i represje wobec przeciwników politycznych. Szczególne okrucieństwo okazywano duchownym i ludziom związanym z Kościołem katolickim. Często dochodziło do mordów biskupów, księży, zakonnic, a nawet zwyczajnych ludzi okazujących jedynie przywiązanie do Kościoła. Świątynie, głównie katolickie, ale także żydowskie i muzułmańskie, były plądrowane i niszczone. Symbolem terroru lewicowej władzy stała się miejscowość położona niedaleko Madrytu – Paracuellos del Jarama (zwana czasem hiszpańskim Katyniem), w której pod koniec 1936 r. zamordowano kilka tysięcy osób (dokładna liczba ofiar jest trudna do ustalenia).  

Paracuellos del Jarama koło Madrytu – miejsce kaźni kilku tysięcy przeciwników "czerwonej Hiszpanii" (XI–XII 1936)

Nacjonalistyczne oddziały gen. Franco, gdy z czasem – odbierając republikanom coraz większe obszary – odkrywały masowe groby i sprofanowane świątynie, nie okazywały przeciwnikom żadnej litości. Tysiące osób, w jakikolwiek sposób związanych z lewicą, zostało rozstrzelanych bez dochodzenia stopnia ich winy.

27 IV 1937 r. baskijskie miasto Guernica zostało zbombardowane i niemal doszczętnie zniszczone  przez niemieckie samoloty Legionu Condor, walczącego po stronie Franco. 

Wojna domowa w Hiszpanii stała się poligonem nie tylko dla ścierających się ideologii: komunizmu i nacjonalizmu, ale także dla nowych metod walki, mających później zastosowanie podczas II wojny światowej.

Guernica - zniszczenia po nalocie bombowców
niemieckiego Legionu Condor (IV 1937)

W 1937 r. gen. Franco przekształcił faszystowską Falangę w Falange Espanola Tradicionalista y de las Juntas de Ofensiva Nacional-Sindicalista (Tradycjonalistyczną Hiszpańską Falangę i Radę Frontu Narodowo--Syndykalistycznego), łącząc kilka nurtów nacjonalistycznych i prawicowych i stanął na jej czele.

Na początku 1939 r. siły generała Franco osiągnęły zdecydowaną przewagę. Po wyparciu republikanów z Katalonii, 28 III 1939 r. wkroczyły do Madrytu. 1 IV 1939 r. zwycięski generalissimus Franco ogłosił zakończenie działań wojennych.

Bilans wojny domowej w Hiszpanii był straszny. W konflikcie życie straciło 700 tysięcy żołnierzy (po obu stronach) i kilkadziesiąt tysięcy cywilów – ofiar stosowanego przez zwalczające się strony terroru oraz bombardowań lotniczych. Tysiące komunistów i socjalistów hiszpańskich zbiegło z kraju przed niechybną zemstą frankistowskiej władzy. Znaleźli schronienie we Francji, Ameryce Południowej, Meksyku i Związku Radzieckim. Jeszcze wiele lat po zakończeniu wojny domowej, działacze lewicowi byli ścigani w Hiszpanii pod zarzutem zbrodni wojennych. Niemal wszyscy schwytani oficerowie republikańscy zostali rozstrzelani.

Po wybuchu II wojny światowej Hiszpania nie przystąpiła do wojny – zachowała neutralność, mimo nacisków A. Hitlera na gen. Franco, który formalnie popierał politykę III Rzeszy i faszystowskich Włoch. Franco sprzeciwiał się jednak rasistowskiej polityce Hitlera wobec ludności żydowskiej. Uciekającym europejskim Żydom nadawał hiszpańskie obywatelstwo, ratując w ten sposób od śmierci z rąk Niemców ponad 40 tysięcy osób pochodzenia żydowskiego. Po zakończeniu II wojny światowej nadano mu za to tytuł Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata.

Flaga frankistowskiej Hiszpanii

Generał Franco sprawował w Hiszpanii władzę dyktatorską opartą na armii. Nie istniał w tym kraju system wielopartyjny, nie było powszechnego prawa wyborczego i podziału władz. Wolność prasy i zgromadzeń była mocno ograniczona. Dążenia regionalne, jak np. Basków i Katalończyków, do autonomii były przez państwo frankistowskie zwalczane, szczególnie ostro – działalność lewicowo-nacjonalistycznej baskijskiej organizacji terrorystycznej ETA.

W 1947 r. Franco ogłosił przywrócenie w Hiszpanii monarchii i mianował się dożywotnim regentem. Pod koniec lat 50-tych generał wprowadził niezbędne reformy gospodarcze. Zmiany w kierunku wolnego rynku, liberalizacja przepisów, obniżenie podatków, rozwój sektora turystycznego spowodowały, że gospodarka Hiszpanii rozwijała się niezwykle prężnie. W 1969 r. Franco desygnował na przyszłego króla Hiszpanii Juana Carlosa de Burbon.

W 1973 r. Franco zrezygnował z urzędu premiera rządu, który sprawował przez 37 lat, zachowując w dalszym ciągu funkcję regenta i zwierzchnika sił zbrojnych.

Generał Francisco Franco

Francisco Franco y Bahamonde zmarł w Madrycie 5 XI 1975 r.  Zgodnie z postanowieniami z 1969 r. tron hiszpański objął Juan Carlos. Gen. Franco miał nadzieję, że nowy król będzie kontynuował jego politykę, jednak ten już podczas mowy tronowej zapowiedział wprowadzenie w Hiszpanii ustroju demokratycznego i obietnicy dotrzymał.

Postać Francisco Franco do dziś budzi wiele emocji i kontrowersji zarówno w Hiszpanii, jak i poza jej granicami. Przez środowiska lewicowe jest jednoznacznie potępiany, co nie budzi większego zdziwienia, ponieważ przez całe swe życie generał bezwzględnie zwalczał lewicę i anarchistów, widząc w nich zagrożenie dla cywilizacji europejskiej.

Dla znacznej części środowisk prawicowych Franco pozostał w pamięci jako wierny swoim ideałom El Caudillo – żelazny przywódca antykomunistycznej krucjaty. Dla innych, nawet jeśli nie stanowi wzoru do naśladowania, jego zasługi w ratowaniu Hiszpanii przed komunizmem i pochodnymi ideologiami, mimo stosowania często brutalnych metod w walce ze swymi przeciwnikami politycznymi, są nieocenione.

Valle de Caidos – mauzoleum ku czci ofiar wojny domowej, miejsce spoczynku gen. Franco	Grób gen. Francisco Franco

WAŻNE DATY:

1923 – objęcie dowództwa przez F. Franco nad hiszpańską Legią Cudzoziemską w Maroku 1926 – mianowanie Franco generałem 1933 – objęcie przez gen. Franco hiszpańskiego sztabu generalnego 1934 – stłumienie rebelii w Asturii 1936 – objęcie komendantury wojskowej na Wyspach Kanaryjskich; początek puczu wojskowego przeciw lewicowemu rządowi w Madrycie (VII) 1936–39 – wojna domowa w Hiszpanii 1939  – wkroczenie wojsk frankistowskich do Madrytu (III), ogłoszenie zwycięstwa gen. Franco w wojnie domowej (IV) 1939–1945 – II wojna światowa (neutralność Hiszpanii) 1947 – przywrócenie w Hiszpanii monarchii, początek dożywotniej regencji gen. Franco 1969 – desygnowanie na przyszłego króla Hiszpanii księcia Juana Carlosa de Burbon 1973 – rezygnacja Franco z funkcji premiera rządu 1975 – śmierć gen. Francisco Franco

powrót do początku strony