Adolf Hitler
(ur. 1889 r., zm. 1945 r.)

Polityk niemiecki, przywódca ruchu narodowo-socjalistycznego, ideolog niemieckiego faszyzmu, przywódca NSDAP. Kanclerz Niemiec od 1933 r., dyktator III Rzeszy.

Urodził się 20 IV 1889 r. w miejscowości Braunau w Austrii. Po ukończeniu szkoły średniej starał się o przyjęcie na wydział malarstwa Akademii Sztuk Pięknych w Wiedniu, ale po  dwóch bezskutecznych próbach opuścił to miasto.

W czasie I wojny światowej jako ochotnik służył w armii niemieckiej i walczył na froncie zachodnim. Za męstwo na polu walki został  dwukrotnie odznaczony Krzyżem Żelaznym. O zawieszeniu broni z 11 XI 1918 r., kończącym I wojnę światową, dowiedział się w szpitalu w Pasewalk, gdzie przebywał po odniesieniu ran na froncie (czasowe oślepienie gazem bojowym). Podpisanie przez Niemcy aktu kapitulacji Hitler uznał jako zdradę.

Kapral A. Hitler w 1916 r.

W 1919 r. Adolf Hitler wstąpił do Niemieckiej Partii Robotniczej, która w 1920 r. zmieniła nazwę na: Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotnicza (NSDAP). Jej członków w skrócie nazywano nazistami. Od 1921 r. A. Hitler był liderem i głównym ideologiem NSDAP. 

Po nieudanej próbie przejęcia władzy w XI 1923 r. (pucz monachijski) skazany został na 5 lat więzienia. Podczas odbywania kary napisał książkę "Mein Kampf" ("Moja walka"), w której sformułował szowinistyczny i rasistowski (szczególnie antysemicki) program ruchu nazistowskiego.

Po przedterminowym zwolnieniu z więzienia (XII 1924) Hitler wrócił do działalności politycznej.

Wykorzystując niezadowolenie dużej części Niemców z powojennej rzeczywistości, szczególnie spotęgowane skutkami trwającego od 1929 r. światowego kryzysu gospodarczego, Hitler ze swym programem szybko zaczął zdobywać popularność. Okazał się przy tym zręcznym i skutecznym politykiem, potrafiącym dotrzeć do szerokich mas społeczeństwa niemieckiego, które przyciągał do siebie, stosując wyrafinowane techniki propagandowe. W swych starannie przygotowywanych przemówieniach posługiwał się demagogią socjalną, hasłami antykapitalistycznymi, ale zarazem skrajnie antykomunistycznymi, antysemityzmem oraz szowinizmem. Żądał także odwetu wobec postanowień traktatu wersalskiego, które według niego odpowiadały za całe zło, jakie w tym czasie dotknęło państwo niemieckie. Przedstawiane przez Hitlera wizje ekspansji terytorialnej Niemiec tudzież ich hegemonii w Europie i na świecie, dały nazistom poparcie i pomoc finansową wielkiego kapitału niemieckiego.

W wyborach do Reichstagu w 1930 r. NSDAP uzyskała 107 mandatów (dotąd miała 12) i stała się znaczącą siłą polityczną, a już po wyborach w 1932 r. była najsilniejszą partią w niemieckim parlamencie. 

W 1932 r. Hitler ubiegał się o prezydenturę, ale przegrał z dotychczasowym prezydentem cieszącym się wielkim autorytetem i szacunkiem Paulem von Hindenburgiem.

Hitler na spotkaniu z młodymi nazistami  (1933)

30 I 1933 r. Hindenburg powierzył Hitlerowi urząd kanclerza Rzeszy (po ustąpieniu z tego stanowiska Kurta von Schleichera).  Po 9 latach od nieudanego puczu monachijskiego Hitler osiągnął swój cel. Narodowi socjaliści rozpoczęli proces przejmowania władzy w Niemczech.

Nowo mianowany kanclerz A. Hitler i prezydent Hindenburg (I 1933)

Po pożarze gmachu Reichstagu (II 1933) Hitler wprowadził ustawę o ochronie narodu i państwa, która zawieszała tzw. prawa zasadnicze i konstytucję Republiki Weimarskiej. W wyborach do Reichstagu w III 1933 r. zdecydowane zwycięstwo odniosła NSDAP, uzyskując niemal 44% poparcia. Wynik ten nie dał co prawda nazistom absolutnej większości w parlamencie, ale po utworzeniu koalicji z nacjonalistyczno-konserwatywną Niemiecką Narodową Partią Ludową (DNVP), naziści mogli już bez większych trudności dyktować swoje warunki. Hitler, uzyskawszy nadzwyczajne uprawnienia, przystąpił do realizacji swoich planów, co szybko doprowadziło do stworzenia w Niemczech systemu totalitarnego. Wkrótce narodowi socjaliści pozbyli się z rządu tymczasowych sojuszników, po czym większość deputowanych komunistycznych i socjalistycznych uwięziono, a ich partie zdelegalizowano. W VII 1933 r. zakazano działalności wszystkich partii politycznych za wyjątkiem NSDAP, która stała się jedyną legalną partią w Niemczech. Dotychczas działające związki zawodowe zostały zlikwidowane, a w ich miejsce utworzono podległy NSDAP – Niemiecki Front Pracy (DAP). Prawo do strajku zostało zniesione. Już w 1933 r. w Dachau powstał pierwszy obóz koncentracyjny, w którym naziści osadzali przeciwników politycznych, księży, intelektualistów i działaczy demokratycznych, uznając ich za wrogów państwa i narodu niemieckiego. Hitler bezwzględnie rozprawił się z opozycją we własnej partii. 30 VI 1934 r. (tzw. noc długich noży) rozkazał aresztować, a następnie zamordować przywódcę SA (Sturmabteilung) – oddziałów szturmowych – Ernsta Röhma i innych czołowych działaczy tej organizacji, stojących w opozycji do polityki Hitlera. 

Hitler w opanowanym przez nazistów Reichstagu

Jedyną siłą, której w tym czasie Hitler się obawiał, była konserwatywna armia niemiecka mogąca jeszcze zagrozić jego pozycji i rozgonić nazistowskie grupy szturmowe. Wkrótce jednak i wojsko uległo naciskom i podporządkowało się Hitlerowi. Po śmierci prezydenta von Hindenburga (VIII 1934) Hitler przejął stanowisko głowy państwa i jako kanclerz i wódz (führer) Rzeszy odebrał specjalną przysięgę armii po czym objął naczelne dowództwo nad Reichswerą.

Od tej pory już nic nie mogło stanąć Hitlerowi na przeszkodzie w realizacji jego zamierzeń. Totalitarne państwo niemieckie opierało się na dyktaturze Hitlera wspieranej przez aparat NSDAP i rozbudowanym systemie terroru policyjnego (SS, Gestapo, SD, Główny Urząd Bezpieczeństwa Rzeszy).

Führer podczas nazistowskiego święta (Parteitag)

15 IX 1935 r. wprowadzone zostały tzw. ustawy norymberskie, będące wyrazem rasistowskiej polityki nazistów i doktryny o rzekomej wyższości rasy germańskiej. Ustawy: "o obywatelstwie Rzeszy" i "o ochronie niemieckiej krwi i niemieckiej czci" skierowane były szczególnie przeciw znienawidzonym przez Hitlera Żydom, których prawa zostały mocno ograniczone. Dyskryminowani Żydzi niemieccy byli brutalnie terroryzowani i pozbawiani majątków, a synagogi niszczone. Podczas tzw. nocy kryształowej (9/10 XI 1938) bojówki nazistowskie splądrowały i zniszczyły domy i sklepy żydowskie, podpalano też synagogi. W czasie tego pogromu zginęło 91 Żydów, a ponad 20 tysięcy aresztowano i zamknięto w obozach koncentracyjnych. Pretekstem do tej bestialskiej napaści, a w konsekwencji od dawna planowanego nasilenia prześladowań ludności żydowskiej, był zamach na sekretarza poselstwa niemieckiego w Paryżu Ernsta von Ratha, dokonany 7 XI 1938 r. przez 17-letniego Żyda Herszla Grynszpana. 

Zaraz po wystąpieniu z Ligi Narodów (X 1933) Niemcy, wbrew postanowieniom traktatu wersalskiego, rozpoczęły realizację przyspieszonego programu zbrojeniowego. Jednocześnie rząd hitlerowski podjął walkę ze skutkami kryzysu gospodarczego. Dzięki programowi robót publicznych, obejmujących m.in. budowę dróg, autostrad i obiektów militarnych, nastąpiło ożywienie gospodarcze i znacznie spadła stopa bezrobocia. Wkrótce mocno scentralizowana gospodarka niemiecka podporządkowana została głównemu celowi Hitlera – zbrojeniom.

W 1935 r. w Niemczech wprowadzono obowiązkową służbę wojskową, co było kolejnym pogwałceniem traktatu wersalskiego.

Hitler prowadził bardzo aktywną, a zarazem zdecydowaną i często agresywną politykę zagraniczną zmierzającą do obalenia "ładu wersalskiego". Odnosił na tym polu znaczne sukcesy. Jednym z powodów takiego stanu rzeczy była postawa Francji i Wielkiej Brytanii, które wobec nazistowskich Niemiec prowadziły politykę ustępstw (appeasement) i godziły się na żądania Hitlera. W III 1936 r., przy biernej postawie Paryża i Londynu, żołnierze niemieccy wkroczyli do zdemilitaryzowanej Nadrenii.

Po wybuchu wojny domowej w Hiszpanii (VII 1936), Hitler, wraz ze swym włoskim sojusznikiem B. Mussolinim, udzielił wsparcia walczącemu z siłami republikańskimi generałowi Franco.

W XI 1936 r. Niemcy i Japonia podpisały pakt antykominternowski o zwalczaniu Międzynarodówki Komunistycznej i wspólnej polityce tych państw wobec ZSRR.

13 III 1938 r. Hitler ogłosił przyłączenie Austrii do Trzeciej Rzeszy (Anschluss Austrii), po tym jak dzień wcześniej wojska niemieckie zajęły ten kraj.

29 IX 1938 r. zawarty został w Monachium układ między III Rzeszą, Wielką Brytanią, Francją i Włochami zmuszający Czechosłowację do odstąpienia Niemcom Sudetów, zamieszkałych głównie przez ludność niemiecką. Pragnące zachować za wszelką cenę pokój Wielka Brytania i Francja po raz kolejny uległy żądaniom Hitlera.

A. Chamberlain, E. Daladier, A. Hitler i B. Mussolini w Monachium (1938)

W III 1939 r. Niemcy wkroczyli na pozostałe ziemie czechosłowackie i utworzyli Protektorat Czech i Moraw (Słowacja jako osobne państwo była całkowicie zależna od III Rzeszy). W tym samym miesiącu żołnierze niemieccy zajęli obszar Kłajpedy (autonomiczny okręg na Litwie), który następnie wcielono do Rzeszy.

25 V 1939 r. Niemcy i Włochy zawarły sojusz wojskowy (tzw. pakt stalowy).

Następnie Hitler porozumiał się ze Stalinem i 23 VIII 1939 r. podpisany został pakt o nieagresji między Niemcami i Związkiem Radzieckim (pakt Ribbentrop–Mołotow), a także tajny protokół ustalający strefy wpływów w Europie Środkowo-Wschodniej, w tym rozbiór terytorium Polski.

Atakiem na Polskę 1 IX 1939 r. Hitler rozpętał II wojnę światową. Polska opuszczona przez "sojuszników" –  Francję i Wielką Brytanię – nie miała szans na skuteczny opór przeciw najeźdźcom, szczególnie, że 17 IX została zdradziecko napadnięta przez Związek Radziecki.

W następnym roku (1940) Hitler kontynuował swój triumfalny pochód: zajął Norwegię, Danię, Holandię, Belgię, Luksemburg i północną część Francji z Paryżem, jednak próba pokonania Wielkiej Brytanii (bitwa o Anglię) zakończyła się niepowodzeniem.

A. Hitler w zdobytym Paryżu (1940)

W 1941 r. Niemcy rozpoczęły okupację Grecji i Jugosławii, a w VI 1941 r. uderzyły na niedawnego sojusznika – Związek Radziecki. W bitwie pod Moskwą (IX 1941–I 1942) załamała się niemiecka koncepcja blitzkriegu (wojny błyskawicznej) i Niemcy nie tylko nie zdobyli radzieckiej stolicy, ale zostali zmuszeni do odwrotu. W XII 1941 r. Hitler osobiście objął dowództwo nad kampanią na Wschodzie, ale jego poważne błędy strategiczne i przedkładanie ideologii nad taktykę tylko pogorszyły sprawę. Przełomowym  momentem wojny była klęska armii niemieckiej pod Stalingradem (VII 1942–II 1943) a po przegranej bitwie pod Kurkiem (VII–VIII 1943) Niemcy rozpoczęli odwrót na całej linii frontu. 

Żołnierze niemieccy wzięci do niewoli pod Stalingradem

Utworzenie drugiego frontu w Europie przez zachodnich aliantów (VI 1944) znacznie pogorszyło militarną sytuację III Rzeszy.

Brama obozu koncentracyjnego w Auschwitz, gdzie życie straciło
ok. 1,5–2 mln osób

20 VII 1944 r. Claus von Stauffenberg, działający w porozumieniu z innymi spiskowcami, dokonał w Wilczym Szańcu nieudanego zamachu na życie Hitlera.

W obliczu klęski III Rzeszy, gdy Armia Radziecka szturmowała Berlin, A. Hitler popełnił samobójstwo w bunkrze położonym pod gmachem Kancelarii Rzeszy (20 IV 1945).

Hitler pozdrawiający dzieci broniące Berlina (IV 1945)	Jedno z ostatnich zdjęć Hitlera (IV 1945)

8 V 1945 r. zakończyła się II wojna światowa.

Obłędne plany Hitlera dotyczące niemieckiego panowania nad światem legły w gruzach, ale koszty rozpętanej wojny okazały się niezwykle wysokie. W czasie wojny życie straciło kilkadziesiąt milionów osób, w tym 5–6 milionów Żydów, były to ofiary skrupulatnie zaplanowanej eksterminacyjnej akcji – nazywanej przez Niemców "ostatecznym rozwiązaniem kwestii żydowskiej".

Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze skazał w 1946 r. kilkunastu bliskich współpracowników Hitlera na śmierć lub wieloletnie więzienie, uznając ich za zbrodniarzy wojennych winnych zbrodni przeciw pokojowi i ludzkości. Organizacje hitlerowskie: NSDAP, Gestapo, SS i SD uznane zostały za przestępcze.  

WAŻNE DATY:

1914–18 – I wojna światowa 1921 – początek przywództwa Hitlera w NSDAP 1923 – nieudany pucz monachijski 1929 – początek światowego kryzysu gospodarczego 1933 – mianowanie Hitlera kanclerzem przez prezydenta Hindenburga (I); wystąpienie Niemiec z Ligi Narodów (X) 1934 – śmierć Hindenburga, skupienie przez Hitlera (führera) pełni władzy w Niemczech 1935 – ustawy norymberskie 1936 – wkroczenie wojsk niemieckich do zdemilitaryzowanej Nadrenii 1938 – przyłączenie (Anschluss) Austrii do Niemiec (III); układ monachijski (IX) 1939 – zawarcie sojuszu niemiecko-włoskiego (pakt stalowy) (V); pakt Ribbentrop-Mołotow (VIII); najazd na Polskę, początek II wojny światowej (IX) 1940 – zajęcie przez Niemcy Norwegii, Danii, Holandii, Belgii, Luksemburga i północnej Francji; bitwa o Anglię 1941 – początek okupacji Grecji i Jugosławii; najazd Niemiec na Związek Radziecki 1942 – początek niepowodzeń armii niemieckiej na Wschodzie 1944 – utworzenie drugiego frontu w Europie zachodniej (VI); nieudany zamach na życie Hitlera (VII) 1945 – samobójcza śmierć Hitlera (IV); zakończenie II wojny światowej (V)

powrót do początku strony