Benito Mussolini
(ur.1883 r., zm. 1945 r.)

Włoski polityk, działacz i publicysta socjalistyczny, twórca faszyzmu włoskiego, dyktator.

Benito Mussolini urodził się w Dovia di Predappio 29 VII 1883 r. jako syn kowala i wiejskiej nauczycielki. Jego ojciec był zagorzałym socjalistą i antyklerykałem. Dzięki staraniom matki Benito zdobył wykształcenie. Ukończył Instytut Nauczycielski w Predappio (1901) i przyjął na krótko posadę nauczyciela szkoły elementarnej.

W 1900 r. Mussolini wstąpił do partii socjalistycznej. Z obawy przed prześladowaniami w 1902 r. wyjechał do Szwajcarii, gdzie udzielał się w tamtejszym ruchu socjalistycznym. Po powrocie do Włoch (1904) kontynuował działalność wśród socjalistów. W 1909 r. został redaktorem dziennika "L'avvenire del Lavoratore" ("Przyszłość robotnika"), a w latach 1912–14 pełnił funkcję redaktora naczelnego organu Włoskiej Partii Socjalistycznej – "Avanti".

Po wybuchu I wojny światowej (1914) Mussolini zaczął głosić konieczność przystąpienia Włoch do wojny po stronie Ententy, czym naraził się swym dotychczasowym towarzyszom partyjnym i ostatecznie musiał wystąpić z szeregów Włoskiej Partii Socjalistycznej.

Wkrótce w Mediolanie zaczął wydawać nacjonalistyczne pismo "Il Popolo d'Italia".

W latach 1915–17 walczył na froncie w armii włoskiej.

W 1919 r. założył w Mediolanie organizację skupiającą kombatantów –  "Fascio di combattimiento", która dała początek włoskiemu faszyzmowi. W 1921 r. kombatanckie związki (fasci) przekształciły się w Narodową Partię Faszystowską (NPF), na czele której stanął Benito Mussolini jako wódz (duce), wspierany przez paramilitarne bojówki faszystowski zwane "Czarnymi koszulami" (od koloru umundurowania).

W X 1922 r. Mussolini zorganizował tzw. marsz na Rzym, w wyniku którego dokonał zamachu stanu. Król Wiktor Emanuel III powierzył mu misję utworzenie nowego włoskiego rządu. Dla coraz większej rzeszy Włochów Mussolini stawał się niekwestionowanym przywódcą, który mógł zakończyć okres niestabilnej sytuacji politycznej i gospodarczej kraju.

W latach 1922–25, gdy Mussolini pełnił urząd premiera rządu włoskiego, nasilała się walka partii faszystowskiej z opozycją.

Zmiana ordynacji wyborczej na większościową (z VII 1923 r.) pozwoliła faszystom na odniesienie sukcesu w wyborach w IV 1924 r.

Marsz Mussoliniego (w środku) na Rzym 28 X 1922 r.

Zamordowanie przez bojówkę faszystowską socjalistycznego deputowanego Giacomo Mateottiego w VII 1924 r. doprowadziło do kryzysu rządowego, który Mussolini wykorzystał do wzmocnienia swej pozycji i zadania ciosu przeciwnikom politycznym.

Wkrótce rozwiązane zostały wszystkie partie polityczne i związki zawodowe (1926), zniesiono wolność prasy, mocno ograniczono samorządność administracji lokalnej, rozbudowano aparat policji politycznej. Zakazano działalności organizacji antyfaszystowskich, wielu opozycjonistów znalazło się w więzieniu.

Cała władza ustawodawcza i wykonawcza skupiała się odtąd w rękach Mussoliniego i Wielkiej Rady Faszystowskiej, której przewodniczył duce. We Włoszech zapanowała dyktatura faszystowska. Elementarne prawa człowieka zostały ograniczone, jednostki miały być całkowicie podporządkowane państwu i obowiązane do bezwzględnego posłuszeństwa wodzowi i partii.

W polityce zagranicznej Mussolini dążył do dominacji Włoch w basenie Morza Śródziemnego – nawiązywał do tradycji starożytnego imperium rzymskiego i jego potęgi. Podejmował przy tym działania agresywne i zaborcze. Gdy Adolf Hitler doszedł do władzy w Niemczech, Mussolini początkowo odnosił się doń z niechęcią, dopiero po kilku latach zdecydował się na współpracę. W latach 1935–36 podbił Etiopię. W latach 1936–39 wraz z Hitlerem interweniował w ogarniętej wojną domową Hiszpanii, udzielając pomocy militarnej generałowi F. Franco.

W 1936 r. Mussolini zawarł z A. Hitlerem porozumienie, tworząc "oś Berlin-Rzym", a przystąpienie Włoch do paktu antykominternowskiego (1937) dało początek "osi Berlin-Rzym-Tokio".

W 1937 r. Włochy wystąpiły z Ligi Narodów.

We IX 1938 r. Mussolini współtworzył Układ Monachijski. W IV 1939 r. najechał na Albanię i zaanektował ją.

Po rozpętaniu przez Niemcy II wojny światowej (IX 1939) Mussolini zachowywał neutralność, ale w VI 1940 r. przystąpił do działań wojennych jako sojusznik hitlerowskich Niemiec. Wojska włoskie walczyły głównie w Grecji i Afryce i nie odnosiły sukcesów militarnych.

Benito Mussolini wraz z przywódcą III Rzeszy Adolfem Hitlerem

Po wylądowaniu aliantów na Sycylii (VII 1943) Mussolini został odsunięty od władzy i uwięziony. We IX 1943 r. niemieccy spadochroniarze uwolnili Mussoliniego, który na polecenie Hitlera utworzył w okupowanej przez Niemców części Włoch tzw. Włoską Republikę Społeczną ze stolicą w Salo.

Po załamaniu się niemieckiego frontu we Włoszech, w IV 1945 r. Mussolini został schwytany przez włoskich partyzantów komunistycznych podczas próby przedostania się do Szwajcarii i rozstrzelany bez sądu w Gulio di Mezzegra k. Como – wraz ze swą kochanką Clarą Petacci (28 IV). Ich zwłoki zostały następnie powieszone na Piazza Loretto w Mediolanie na znak zerwania Włochów z faszyzmem.

Mussolini – wódz (duce), od 1922 r. premier, od 1925 r. dyktator 

Historiografia nie ocenia Benito Mussoliniego tak jednoznacznie negatywnie, jak ma to miejsce w przypadku przywódcy III Rzeszy A. Hitlera.

Przed II wojną światową duce cieszył się we Włoszech wielką popularnością. Włoski faszyzm, w przeciwieństwie do nazizmu niemieckiego, nie zakładał eksterminacji całych narodów dla osiągnięcia swych celów. Był ruchem skrajnie antydemokratycznym i antyliberalnym, promował nacjonalizm, ostro zwalczał przeciwników politycznych. Jednak nie stosował na masową skalę morderstw i okrucieństw, jak było w przypadku faszyzmu niemieckiego.

W okresie międzywojennym faszyści włoscy walczyli z komunizmem, ale jednocześnie krytykowali kapitalizm, głosząc korporacjonizm – potrzebę tworzenia korporacji (zrzeszeń) skupiających zarówno pracodawców, jak i pracobiorców.

Mussolini wdrożył szereg zakrojonych na szeroką skalę inwestycji i robót publicznych, zmniejszając bezrobocie i ożywiając włoską gospodarkę. O wodzu mówiono, iż sprawił "że pociągi znów jeżdżą punktualnie". Wprowadził także reformę szkolnictwa, podjął walkę z mafią.

W 1929 r. państwo włoskie podpisało z papieżem Piusem XI konkordat (Pakty Laterańskie) i unormowało stosunki ze Stolicą Apostolską.

Wiara Benito Mussoliniego w potęgę faszystowskich Włoch okazała się jednak ułudą, a sojusz z Hitlerem i przystąpienie do wojny po stronie III Rzeszy postawiło go w oczach świata na równi ze zbrodniarzami z nazistowskich Niemiec i zakończyło się jego nieuchronnym upadkiem.

Zwłoki Mussoliniego i Clary Petacci wystawione
na publiczny widok w Mediolanie (IV 1945)

WAŻNE DATY:

1900–1914 – działalność Mussoliniego we Włoskiej Partii Socjalistycznej 1914 – początek I wojny światowej 1915–17 – udział Mussoliniego w walkach na froncie w armii włoskiej 1919 – założenie kombatanckich związków "Fascio di combattimiento" 1921 – przekształcenie związków (fasci) w Narodową Partię Faszystowską (NPF) 1922 (X) – marsz na Rzym 1922–25 – Mussolini premierem rządu włoskiego 1925 – początek dyktatury duce i partii faszystowskiej 1935–36 – podbój Etiopii 1936 – "oś Berlin-Rzym" 1936–39 – pomoc włoska dla gen. Franco 1937  – przystąpienie Włoch do paktu antykominternowskiego, początek "osi Berlin-Rzym-Tokio"; wystąpienie Włoch z Ligi Narodów 1938 (IX)  – układ monachijski 1939 (IX)  – początek II wojny światowej 1940 (VI) – przystąpienie Włoch do wojny 1943  – lądowanie aliantów na Sycylii, odsunięcie Mussoliniego od władzy (VII); utworzenie przez Mussoliniego marionetkowej Włoskiej Republiki Społecznej (IX) 1945 (IV) – nieudana próba ucieczki Mussoliniego do Szwajcarii; rozstrzelanie duce przez partyzantów

powrót do początku strony