|
PRAGMATYZM Wywodzi się z angielskiego empiryzmu, ukształtował się w końcu XIX w. w Stanach Zjednoczonych. Główne zasady pragmatyzmu sformułował Charles S. Peirce, a spopularyzowali je Wiliam James i John Dewey. Filozofia ta koncentruje się na teorii prawdy i na zagadnieniach metodologicznych. Postuluje praktyczny sposób myślenia i działania oraz metody krytycznego rozsądku i nauk doświadczalnych. Za kryterium prawdy uznaje użyteczność, tzn. to jest prawdziwe, co sprawdza się w praktyce. Pragmatyzm nie głosił wcale, że prawda jest zgodna z rzeczywistością. Kierunek ten był reakcją przeciwko idealizmowi, jego celem było ulepszenie życia ludzkiego, łączył się z utylitaryzmem. MATERIALIZM DIALEKTYCZNY (MARKSIZM) Twórcy tego kierunku to Karl Marks i Fryderyk Engels, kontynuatorzy: Włodzimierz Lenin i Józef Stalin. Kierunek ten powstał w drugiej połowie XIX w. Łączył w sobie filozofię, ekonomię polityczną i teorię socjalizmu. Głównym elementem materializmu dialektycznego była teoria rewolucji, a celem – powstanie społeczeństwa komunistycznego (drogą rewolucji). Nazwa tej filozofii (materializm) wskazuje na pierwotność materii. Świadomość byłaby zatem wtórna. Marksiści głosili, że nie ma świadomości poza materią, co przeczy istnieniu Boga i innych metafizycznych, niematerialnych zjawisk i pojęć. Dialektyka to nauka o prawach rozwoju przyrody i społeczeństwa. Najważniejszą formacją społeczno-ekonomiczną był według marksistów komunizm. Poza tym głosili oni, że byt określa świadomość (poziom świadomości człowieka zależy od warunków, w jakich on żyje). Tezy materializmu dialektycznego:
– | istnieje tylko materia; | – | materia jest w ciągłym ruchu (o czym świadczą np. zmiany w społeczeństwie), więc można badać jej dialektykę; | – | materia przybiera różne formy (tak jak różne są systemy polityczne); | – | materia podlega prawom; | – | człowiek jest wytworem przyrody i historii, działa na historię, a ona na niego; | – | rozwój społeczno-historyczny ma charakter postępu; | – | motorem postępu jest walka klas, walka przeciwieństw. |
Ważne pojęcia marksizmu: siły wytwórcze (ci, którzy produkują, proletariat), stosunki produkcji (relacje między proletariatem a kapitalistą), baza społeczna (społeczeństwo), nadbudowa ideologiczna. 
| 
| Karol Marks | Fryderyk Engels |
Strona tytułowa pierwszego wydania "Manifestu komunistycznego"
(wyd. Londyn 1848 r.)
REALIZM SOCJALISTYCZNY (SOCREALIZM) Powstał w Rosji. Związany był z ruchem rewolucyjnym (z wybuchem rewolucji październikowej). Twórcą był Maksym Gorki. Realizm socjalistyczny był teorią sztuki rewolucyjnej – to metoda twórcza służąca wyrażaniu klasowych i rewolucyjnych konfliktów epoki i zjawisk społeczno-politycznych w sposób zgodny z filozofią materializmu dialektycznego. W 1934 r., podczas pierwszego zjazdu pisarzy radzieckich, teorię sztuki socrealistycznej przyjęto jako jedyną obowiązującą. 
Maksym Gorki
Cechy socrealizmu:
– | związek z materializmem dialektycznym; | – | dążenie do uchwycenia i odtworzenia prawdy życiowej; | – | odcięcie się od kierunków estetyzujących (estetyka dzieła nie była istotna); | – | bohaterem sztuki były masy ludowe; | – | dydaktyzm; | – | funkcja agitacyjna (oddziaływanie na świadomość czytelnika); | – | pisarz nie może być obiektywny, ma swoją sztuką popierać partię; | – | tendencyjność (sztuka zaangażowana, nieobiektywna); | – | optymizm (hasła: rewolucja zwycięży, komunizm zapanuje itp.); | – | aktualność (tematy: walka klas, współzawodnictwo w pracy, podnoszenie normy produkcyjnej, walka z kontrrewolucją); | – | bohaterowie dzieł schematyczni (robotnik jako pozytywny bohater, pozostali – jednoznacznie niepozytywni); | – | socjologizm (bohater – reprezentant środowiska); | – | dynamizm; | – | wyrazista akcja była najważniejsza w dziele (sztuka dla mas); | – | ideowość; | – | język prosty, komunikatywny, zrozumiały dla robotników. |
powrót do początku strony |
