MICHAIŁ BUŁHAKOW
(1891 –1940)

Urodził się w Kijowie jako najstarszy z siedmiorga rodzeństwa. Studiował medycynę, pracował jako wiejski lekarz, po I wojnie światowej był wenerologiem. Podczas wojny domowej kilkakrotnie mobilizowany; walczył na Kaukazie. Od 1921 r. mieszkał w Moskwie, pracował jako reporter, kronikarz, urzędnik oświatowy. Miał trzy żony.

Debiutował Zapiskami na mankietach. Potem powstały: Diaboliada, Biała gwardia, Fatalne jaja, Psie serce. Tworzył również dramaty: Bieg, Szkarłatna wyspa, Adam i Ewa. Mistrza i Małgorzatę zaczął pisać w 1928 r. i kontynuował do śmierci.

MISTRZ I MAŁGORZATA

Akcja powieści rozgrywa się w Moskwie podczas trzech dni w latach trzydziestych XX w. oraz w czasach biblijnych. Obraz miasta nie jest przyjazny: panuje ustrój komunistyczny, każdy boi się milicji i tajnych służb, nie wolno posiadać dewiz, trzeba pisać utwory "pod władzę", obowiązuje ateizm. Ponadto króluje ciasnota, przekupstwo, korupcja, bieda. Widoczny jest bunt pisarza i krytyka społeczeństwa.

Bohaterowie realni:

Małgorzata –	ma trzydzieści kilka lat i jest żoną bogatego człowieka. Jej imię pochodzi z Fausta Goethego. Małgorzata zakochuje się w Mistrzu i to uczucie wybudza ją z marazmu (była nieszczęśliwa w małżeństwie). Dla swego ukochanego wchodzi w układ z diabłem i zostaje wiedźmą. W tej postaci (latając na miotle) mści się na nieprzychylnych Mistrzowi krytykach.
Mistrz –	artysta, pisarz, filozof. Pisze powieść o spotkaniu Chrystusa z Piłatem, jednak załamuje się po krytyce i pali rękopisy. Popada w depresję i sam zamyka się w szpitalu psychitrycznym. Jego zdolności odkrywa Małgorzata, staje się dla Mistrza jedyną radością i pokrzepieniem. W postaci tytułowego Mistrza można odnaleźć cechy Bułhakowa – niedoceniony literat i mistyk, bliski choroby psychicznej.
Iwan Nikołajewicz Ponyrion	(Iwan Bezdomny) – przedstawiciel nowej sztuki radzieckiej, czyli całkowicie ateistycznej i zgodnej z ideologią komunizmu. Spotyka Mistrza i zostaje jego uczniem, a przemiana jego światopoglądu zachodzi pod wpływem wstrząsu spowodowanego spotkaniem z diabłem.
Michał Aleksandrowicz Berlioz –	redaktor naczelny miesięcznika literackiego i prezes Związku Literatów. Podobnie jak Bezdomny jest ateistą i popiera literaturę socrealistyczną. Spotkała go straszna śmierć (kara) – stracił głowę pod tramwajem.

Postaci biblijne:

Poncjusz Piłat –

prokurator Judei, który skazał Jezusa na śmierć.

Ha-Nocri

(Jeszua) – określenie Jezusa pochodzące z Talmudu. Jezus w Mistrzu i Małgorzacie jest filozofem głoszącym wiarę w jedynego Boga oraz jego królestwo. Bułhakow zaakcentował cechy ludzkie Jezusa – widzimy go jako poniżonego, pobitego człowieka, który mimo posiadania mocy czynienia cudów, boi się śmierci i prosi Piłata o uwolnienie. W powieści nie jest powiedziane, że Jezus jest Synem Bożym. Nie została zachowana całkowita wierność z Biblią.

Postaci z zaświatów:

Woland –	przywódca diabłów. Posiada niezwykłe umiejętności i zna całą historię świata. Nie przyleciał do Moskwy w celu czynienia zła, lecz na bal, który jest jedyną rozrywką potępieńców i możliwością uzyskania przebaczenia.
Assasello –	demon pustyni, demon–morderca; rudy, niski i zezowaty.
kot Behemot –	pełni rolę błazna i demona–pazia.
Korowiow –	towarzyszy Wolandowi jako tajemniczy konsultant i tłumacz.

Diabły z powieści Bułhakowa różnią się od innych wyobrażeń szatana znanych z literatury. Nie czyhają na dusze grzeszników, do Moskwy przybyły po prostu zorganizować bal dobroczynny dla potępieńców. Okazuje się, że potrafią czynić również dobro i naprawić piekielne życie w Moskwie (to z woli Wolanda Mistrz uwalnia pokutującego Piłata, a dzięki jego łasce Małgorzata ratuje ukochanego).

Wartości moralne zaakcentowane w powieści:

–	prawda (służył jej Jeszua);
–	miłość (wątek Mistrza i Małgorzaty; Jeszua i jego bezwarunkowa miłość do ludzi);
–	uczciwość (kary za łapówkarstwo itd.);
–	odwaga (zaprzedanie się diabłu przez Małgorzatę);
–	wierność ideałom (Mistrz i Małgorzata);
–	sprawiedliwość (sprawiedliwe potraktowanie Piłata, Mistrza i Małgorzaty);
–	miłosierdzie (pokazane na balu u szatana).

Związki z Faustem:

–	motto (Więc kimże w końcu jesteś? – Jam częścią tej siły, która wiecznie zła pragnąc, wiecznie czyni dobro);
–	kryptocytaty (nieujęte w cudzysłów: Więc oto jestem, Podobne należy leczyć podobnym);
–	imię Małgorzaty (ukochanej Fausta);
–	problematyka dobra i zła.

Różnice:
Nie Mistrz paktuje z diabłem, lecz Małgorzata, nie ponosi za to kary i nie jest potępiona. Inna jest też koncepcja szatana.

Budowa powieści:
Powieść oparta jest na znanej zasadzie konstrukcyjnej – "powieść w powieści", dzieje głównych bohaterów przeplatane są fragmentami powieści Mistrza – ewangelią według Bułhakowa. Mistrz i Małgorzata to powieść realistyczna z wątkiem miłosnym, w którą wkomponowane są motywy baśniowe i motyw kryminalny. Część o Chrystusie to powieść psychologiczna. Niektórzy krytycy zaliczają powieść do gatunku science fiction. Jest to tzw. mannipeja, czyli mieszana forma, powieść wielogatunkowa. Styl narracji jest gawędziarski, humorystyczny, felietonistyczny, ironiczny (kiedy mówi o rzeczywistości). W scenach biblijnych – prosty, oszczędny, poważny. Powieść Mistrz i Małgorzata zaliczana jest do arcydzieł literatury światowej.

powrót do początku strony