KARTOTEKA Kartoteka to zbiór akt, dokumentów, ¿yciorysów; zbiór informacji urzêdowych. Miejsce akcji utworu to pokój, który przekszta³ca siê jednak w szereg innych miejsc: staje siê ulic±, kawiarni±, biurem, szko³± (bez zmian dekoracji). Akcja w³a¶ciwie nie posuwa siê naprzód, ot – ró¿ne osoby przechodz±, rozmawiaj±. Pisarz chcia³ pokazaæ fragment rzeczywisto¶ci, co¶, co dotyczy ka¿dego z nas i ci±gle trwa. Czas sztuki nie jest jednoznaczny, jej bohater urodzi³ siê w 1920 r., ma trzydzie¶ci osiem lat, czyli teoretycznie mo¿emy okre¶liæ, ¿e jest 1958 r. Jednak daty siê zmieniaj±, akcja nie jest chronologiczna, wrêcz przeciwnie – panuje chaos czasowy. Bohater nale¿y do pokolenia Kolumbów, pochodzi z rodziny inteligenckiej. Znamy pewne fakty jego ¿ycia, wa¿ne i zupe³nie b³ahe – otru³ babciê, wyjada³ cukier, podgl±da³ kobietê. W czasie wojny by³ w partyzantce, zastrzeli³ cz³owieka. Po wojnie "klaska³", czyli popiera³ ówczesn± w³adzê, by³ komunist±. Mia³ ¿onê Olgê, któr± porzuci³. By³ dyrektorem operetki. Jest to do¶æ szablonowy ¿yciorys. W Kartotece bohater wegetuje, nie dzia³a, nie przejawia ¿adnych zainteresowañ, nie ma ¿adnych celów. Jedynie le¿y i rozmawia – z wujkiem, m³od± Niemk±, panem z przedzia³kiem (krytykiem literackim). Bohater jest ska¿ony wojn±, nie potrafi zapomnieæ o przesz³o¶ci, drêczy go równie¿ fakt podporz±dkowania siê re¿imowi stalinowskiemu. Prze¿ywa kryzys wewnêtrzny, jest wypalony, nie ma ¿adnych planów na przysz³o¶æ. Têskni do przyrody i prostoty (chcê upiec ziemniaka, posadziæ jab³onkê), jednak nic nie robi, pozostaje w stanie marazmu. S±dy bohatera:
• | O ludziach – twierdzi, ¿e s± egoistami, nie obchodz± ich inni ludzie, nie s± wra¿liwi na czyj±¶ krzywdê; bohater uwa¿a siê za lepszego od innych, a jest taki sam; | • | O dziennikarzach – s± g³upi, mówi± zawile, brak im operatywno¶ci; | • | O krytykach literackich – bohater pogardza nimi, uwa¿a, ¿e przeszkadzaj± tworzyæ pisarzom, nie maj± w³asnego zdania, s³u¿± re¿imowi, s± konformistami i wazeliniarzami – dostosowuj± siê do ka¿dej sytuacji; | • | O Wujku (który w sztuce jest przedstawicielem uczciwych ludzi) – godny poszanowania, jest prosty, autentyczny, jego uczucia s± prawdziwe; Wujek zosta³ tu skontrastowany z krytykiem literackim Bobikiem, którym bohater pogardza, dlatego proponuje Bobikowi wypicie wody z miednicy, w której moczy³ nogi Wujek; | • | O ówczesnych czasach – nie ma bohaterów, nie ma wielko¶ci; ludzie s± szarzy, pospolici i bez ambicji. Bohater jest wytworem tego spo³eczeñstwa. | • | O kobietach – traktuje je obojêtnie, uwa¿a ¿e s± g³upie; opu¶ci³ swoj± ¿onê; | • | O religii – nie zastanawia siê nad ni±; | • | O m³odzie¿y – jest szans± na odrodzenie ludzko¶ci, jest czysta, ma ¶wie¿e spojrzenie na ¶wiat i potrafi kochaæ. |
Ró¿ewicz w Kartotece drwi ze wspó³czesnego spo³eczeñstwa, z u¶wiadamiania seksualnego, z podró¿y zagranicznych (bohater by³ w Pary¿u, ale zrobi³ tylko zakupy), ze szko³y i z matury, która wymaga jedynie wiedzy ksi±¿kowej, a nazywa siê egzaminem dojrza³o¶ci.Kartoteka jako antydramat Dramat antyczny to szereg niezbywalnych zasad dotycz±cych czasu, miejsca i akcji. Regu³y okre¶laj± równie¿ typ bohatera (z wy¿szych sfer). W dramacie antycznym wa¿n± rolê odgrywa chór, panuje zasada decorum, a zakoñczenie jest zamkniête. Kartoteka przeczy wszystkim tym regu³om. Ani miejsce, ani czas akcji nie jest okre¶lony, sama akcja za¶ jest nieci±g³a, brak zwi±zków przyczynowo-skutkowych, nie ma punktu kulminacyjnego. Akcja przypomina strumieñ ¶wiadomo¶ci, zastosowana jest poetyka snu. Przez szereg takich zabiegów Ró¿ewicz chcia³ pokazaæ chaos we wnêtrzu cz³owieka. Bohater nie ma osobowo¶ci, jest everymanem. Jego szablonowo¶æ i brak dzia³ania czyni z niego antybohatera i zarazem przedstawiciela wszystkich szarych, pospolitych ludzi. Chór stanowi± zdziecinniali skretyniali staruszkowie, zabijani o¿ywaj±. Lekcewa¿± bohatera, s± wulgarni i zak³ócaj± akcjê. Ich komentarze s± bez sensu. Jest to parodia chóru antycznego. W Kartotece mieszaj± siê ró¿ne style: urzêdowy, naukowy, kolokwialny; pojawiaj± siê wulgaryzmy i publicystyka, a tak¿e fragmenty fraszek Jana Kochanowskiego. Zakoñczenie utworu jest otwarte. Kierunek artystyczny bliski Kartotece to surrealizm. powrót do pocz±tku strony |