SŁOWNIK terminów literackich||||||||||K|||||||||||||| 
kanon literacki
karykatura
kazanie
kierunek literacki
kolęda
komedia
komizm
kompozycja
kontrast
konwencja literacka
kronika
krytyka literacka
Księga Rodzaju
Księga Wyjścia
kultura literacka kanon literacki – zespół klasycznych (uznanych za wzór) pozycji danej literatury narodowej. Najczęściej są to teksty świadczące o historycznych początkach państwa, dzieła literackie ważnych dla kultury osób, wieszczy narodowych itp. W innym znaczeniu kanon to ogólnie przyjęta norma, wzór. W szkole istnieje np. kanon lektur szkolnych, czyli zbiór tekstów, które powinien przeczytać i opanować w danej klasie każdy uczeń. karykatura – wyolbrzymienie i przerysowanie przedstawianych cech postaci literackiej. Rodzaj deformacji w opisywaniu bohaterów, ośmieszająca charakterystyka. W taki sposób został przedstawiony przez Aleksandra Fredrę Papkin, bohater Zemsty. Zobacz: satyra, komizm. kazanie – przemówienie wygłaszane przez kapłana w czasie uroczystości religijnej. Niekiedy bywa wybitnym utworem literackim, który ma realizować cele dydaktyczne (pouczać), np. Kazania Piotra Skargi. Zobacz: literatura dydaktyczna. kierunek literacki – zespół cech występujących w szeregu wybitnych utworów, które powstały w podobnych granicach chronologicznych. Element epoki literackiej, np. realizm – kierunek, zgodnie z którym literatura ma odwzorowywać rzeczywistość, powstał w epoce pozytywizmu. Inna nazwa to prąd literacki. Zobacz: program literacki, grupa literacka, manifest literacki. kolęda – pieśń religijna związana z obrzędami Bożego Narodzenia. Śpiewana obecnie w kościołach podczas bożonarodzeniowych mszy oraz w domu przy stole wigilijnym. Najbardziej znane to: Lulajże Jezuniu, Cicha noc, Przybieżeli do Betlejem. Zobacz: jasełka. komedia – drugi, obok tragedii, gatunek dramatu. Charakteryzuje się pogodną, śmieszną tematyką, ma na celu rozbawienie widza. Komedia jest utworem o luźniejszej niż tragedia kompozycji, jej zakończenie jest najczęściej pomyślne dla bohaterów. Wykorzystuje różne rodzaje komizmu. Odmiany gatunkowe komedii to m.in.: komedia charakterów (wynika z komizmu postaci, np. Świętoszek Moliera); komedia intrygi (polega na ciągłych zwrotach akcji, postacie podstępami komplikują rozwiązanie, np. Śluby panieńskie Fredry); komedia sytuacji (podobnie jak komedia intrygi opiera się na ciągłych zaskakujących zawikłaniach akcji, np. Wieczór Trzech Króli Szekspira). Zobacz: intryga, charakter. komizm – właściwości przedmiotu, osoby lub sytuacji, które pobudzają do śmiechu. Za źródło komizmu uznaje się niezgodność wyobrażenia z rzeczywistością. Wyróżniamy trzy jego rodzaje: komizm sytuacyjny to ukazanie zabawnych wydarzeń, które przytrafiają się bohaterowi; komizm słowny jest oparty na dowcipie lub kontraście między wypowiedziami a okolicznościami mówienia; komizm postaci polega na zabawnym scharakteryzowaniu postaci, ich zachowania i charakteru. W obrębie jednego utworu komediowego występują najczęściej wszystkie rodzaje komizmu, np. w Zemście Aleksandra Fredry. Zobacz: komedia, groteska, parodia. kompozycja – budowa świata przedstawionego. Wewnętrznie rozplanowana, tworząca samodzielną całość konstrukcja utworu literackiego, porządkująca elementy dzieła (motywy, wątki, postacie i ich zachowania, czas, przestrzeń itp.) oraz środki artystyczne użyte przez autora. Zobacz: struktura dzieła literackiego, fabuła, temat. kontrast – przeciwstawienie pojęć. W kompozycji jest jedną z odmian powtórzenia, polegającą na zestawieniu różnic (nigdy podobieństw). Jak w poniższym przykładzie, gdzie zestawiono ze sobą dwa różne rodzaje miłości do Boga (opisy te przedstawiają jednocześnie odmienne charaktery braci). Było nas dwóch braci i dwie różne miłości
do Boga stwórcy:
jeden baranki mu składał zarżnięte,
drugi - pszenicę, kukurydzę i miętę,
słodkie ogórki. (Kazimiera Iłłakowiczówna Kain i Abel) Zobacz: paralelizm. konwencja literacka – schematyczny zespół norm, wzorzec określający poszczególne elementy utworu oraz sposób ich organizowania w większe całości, czyli teksty. Obejmuje zasady formowania utworów, dobór figur retorycznych, tematów, w obrębie gatunków i rodzajów literackich. Zobacz: tradycja literacka. kronika – opowieść o dziejach historycznych wierna chronologii wydarzeń. Łączy wiedzę źródłową z fikcją literacką, stanowi rozwiniętą wypowiedź narracyjną (narracja), np. Kronika polska Galla Anonima, Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego Jana Długosza. Zobacz: historiografia. krytyka literacka – dział wiedzy o literaturze zajmujący się omawianiem bieżącej twórczości literackiej. Często przybiera formę analizy, ale wykształciła też własne gatunki, takie jak esej, rozprawa, recenzja. Księga Rodzaju – zobacz: Genesis. Księga Wyjścia – zobacz: Exodus. kultura literacka – całość historycznego dorobku literackiego narodu wraz ze wszystkimi instytucjami służącymi życiu literackiemu. powrót do początku strony |
